Πολύ συχνά παρατηρούμε άτομα του οικείου περιβάλλοντός μας να νιώθουν δυσαρεστημένα από τον εαυτό τους και ορισμένα γνωρίσματα του χαρακτήρα τους. Η σκέψη «δεν μου αρέσει ο χαρακτήρας μου», όμως, μερικές φορές συνοδεύεται από την πεποίθηση τόσο των ιδίων όσο και του περιγύρου τους ότι «δεν αλλάζει ο άνθρωπος» ή «κάποια στοιχεία του χαρακτήρα έχουν να κάνουν με γονίδια και δυστυχώς δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για αυτά». Αυτές και άλλες παρόμοιες απόψεις ισοδυναμούν με εμπόδια που κάνουν καθένα και καθεμία από εμάς να αισθάνεται καταδικασμένος /-η να συνεχίσει να φέρεται με βάση τα στοιχεία του χαρακτήρα που κληρονόμησε και που γενικότερα διαθέτει.
Δεν μπορούμε, επομένως, να κάνουμε κάτι όταν σκεπτόμαστε: «δεν μου αρέσει ο χαρακτήρας μου· μπορώ να τον αλλάξω;»; Υπάρχει τρόπος ή είμαστε έρμαια των συνηθειών μας και του παρελθόντος – των γονιδίων μας;
Αλλάζει ο χαρακτήρας;
Συνεχίζοντας τη ροή του συλλογισμού μας, λοιπόν, το καίριο ερώτημα που γεννάται σε εμάς αλλά και πιθανώς σε όποιον σκέπτεται «δεν μου αρέσει ο χαρακτήρας μου» είναι το εάν είναι εφικτή η αλλαγή του χαρακτήρα ενός ανθρώπου.
Σε πλήρη αντίθεση με την κοινή γνώμη και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις – πεποιθήσεις περί στασιμότητας και μη δυνατότητας μεταβολής του χαρακτήρα, η αλήθεια για το εν λόγω ζήτημα είναι ότι αλλάζει. Το τονίζουν φυσικά και όλες οι κοινωνικές επιστήμες, με χαρακτηριστική την Ψυχολογία.
Πώς ερμηνεύεται αυτό;
Ο χαρακτήρας μας είναι μια δομική μονάδα του ψυχικού μας κομματιού που αποτελείται από σκέψεις και συμπεριφορές. Επηρεάζει και επηρεάζεται από τους «σημαντικούς άλλους», πρόσωπα του περιβάλλοντος (οικείου ή μη) που ο καθένας και η καθεμία κρίνει ως μείζονος σημασίας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της καθημερινότητάς του.
Έτσι, σε κάθε περίοδο της ζωής μας, αλλάζοντας πλαίσια (π.χ. από το σχολείο στο πανεπιστήμιο κι από αυτό σε έναν επαγγελματικό χώρο), ενδεχομένως να αλλάζουν και αυτές οι αλληλοεπιρροές. Τι σημαίνει αυτό; Ότι είναι πολύ πιθανό να νιώσει κανείς δυσαρεστημένος από τον εαυτό του, να σκεφτεί ότι «δεν μου αρέσει ο χαρακτήρας μου, τι μπορώ να κάνω;», να θελήσει να αλλάξει κάποια γνωρίσματά του. Μάλιστα, ορισμένες φορές τέτοιες αλλαγές γίνονται κ ανεπαίσθητα, αυτοματικά, χωρίς δηλαδή να χρειαστεί να προηγηθεί συνειδητή προσπάθεια από το άτομο.
Γονίδια vs Κοινωνία και εξέλιξη
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, αυτό που χρειάζεται όλοι να ξέρουμε και να υποστηρίζουμε από εδώ και στο εξής είναι ότι ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου μπορεί να αλλάξει. Δεν είναι προκαθορισμένος από τα γονίδια, αν και, όπως οι γενετιστές επισημαίνουν, ένα μικρό μέρος του χαρακτήρα κληροδοτείται και κληρονομείται· όχι όμως το σύνολο των γνωρισμάτων μας. Επίσης, το ότι μπορεί να υπάρχουν γονιδιακές σχέσεις δε συνεπάγεται ότι η εξελικτική και οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που προαναφέραμε δεν μπορούν να μεταβάλουν ακόμη και τα προκαθορισμένα από το DNA στοιχεία του χαρακτήρα.
Ο άνθρωπος δεν είναι ένα άβουλο ον, κινούμενο μόνο βάσει των γονιδίων του, δίχως τη δυνατότητα αλλαγής, αναπροσαρμογής, βελτίωσης, εξέλιξης. Ακριβώς το αντίθετο. Έχει τη δυνατότητα να επιλέγει και να αποφασίζει με γνώμονα τα κριτήρια που κάθε φορά έχει, με γνώμονα τους στόχους που κάθε φορά θέτει, με γνώμονα τα «θέλω» που κάθε φορά εκφράζει. Και με βάση αυτά μπορεί να μεταβάλει, να αναπροσαρμόζει, να βελτιώνει και να εξελίσσει στοιχεία του χαρακτήρα του που ανά καιρούς δε θεωρεί κατάλληλα, αλλά του προκαλούν δυσαρέσκεια, δυσκολία στην κοινωνικοποίησή του κ.ά.
Να πούμε, ακόμη, ότι ο χαρακτήρας δεν είναι κάτι έξω από τον άνθρωπο, που καθορίζεται από άλλους παράγοντες και συντελεστές, για παράδειγμα από άλλους ανθρώπους (βλ. προγόνους και γονίδια). Είμαστε αυτό-καθοριζόμενα όντα, που σίγουρα κι αναπόφευκτα δεχόμαστε πιέσεις για αλλαγές και βελτιώσεις τόσο από το εαυτό μας όσο κι από τις συνθήκες στις οποίες ζούμε. Δεν είμαστε, ωστόσο, έρμαια των γονιδίων μας ούτε της… τύχης μας.
Πώς επισυμβαίνουν οι αλλαγές; – Η δύναμη της συνήθειας & η δύναμη της βούλησης
1) Έπειτα από συνειδητή προσπάθεια
1)Για να γίνουν αλλαγές στον χαρακτήρα ενός ατόμου, χρειάζεται να γνωρίζει πώς να ενεργοποιήσει την αποφασιστικότητα και τη βούλησή του. Αυτά τα γνωρίσματα έχουν τεράστια δύναμη, εφόσον κινητοποιηθούν, και αναμφίβολα μπορούν να αποτελούν το συνεχές κίνητρο, τον «πιστό σύμμαχο» όποιου θέλει να κάνει μια τέτοια προσπάθεια.
Η συνήθεια, όπως έχουμε πει και σε άλλα άρθρα μας, έχει κι αυτή μια μεγάλη δύναμη, καλώς ή κακώς. Οι άνθρωποι τείνουμε να αποκτούμε και να συντηρούμε διαφόρων λογής συνήθειες, διότι έτσι μπορούμε να προγραμματίζουμε καλύτερα την ημέρα μας, να νιώθουμε πιο ασφαλείς και να πιστεύουμε ότι έχουμε μια συνέχεια, ότι είμαστε σταθεροί σε στάσεις και απόψεις μας κ.λπ.
Η βούληση, όμως, και η αποφασιστικότητα είναι τα μόνα στοιχεία που μπορούν να υπερνικήσουν επιβλαβείς συνήθειες ή ακόμη και συνήθειες στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς που για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα δε μας βοηθούν (για τον χ ψ λόγο).
2) Χωρίς συνειδητή προσπάθεια
Πέρα από τη συνειδητή αλλαγή που απαιτεί την ενεργοποίηση των δύο προαναφερόμενων γνωρισμάτων, μια αλλαγή στο χαρακτήρα μπορεί να επισυμβεί και σταδιακά χωρίς να έχει προηγηθεί προσπάθεια από το άτομο. Το θίξαμε και πιο πάνω σε ένα σημείο. Υπάρχει, δηλαδή, το ενδεχόμενο κάποιος να αλλάξει κάτι στο χαρακτήρα του χωρίς να το έχει προσπαθήσει και συνήθως χωρίς να το έχει αντιληφθεί.
Ένα τυχαίο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η Άννα, η οποία μέχρι το λύκειο είχε ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, αλλά όταν πέρασε στο πανεπιστήμιο, υιοθέτησε πιο υγιεινές χωρίς να υποβάλει τον εαυτό της σε κάποια δίαιτα. Ίσως οι «σημαντικοί άλλοι», που στην προκειμένη περίπτωση να ήταν οι συμφοιτήτριές της, να επέδρασαν στο συγκεκριμένο κομμάτι του χαρακτήρα και να ανέτρεψαν σιγά – σιγά μία πτυχή του.
Δεν μου αρέσει ο χαρακτήρας μου – Πώς να τον αλλάξω;
Όταν μπει κανείς στη διαδικασία να σκεφτεί ότι υπάρχουν στοιχεία του χαρακτήρα του που δεν του αρέσουν, δεν τον ικανοποιούν, δεν τον διευκολύνουν, δεν, δεν, δεν…, τότε φυσικά χρειάζεται να καταβάλει προσπάθεια προκειμένου να ανατρέψει όλα αυτά τα «δεν» του. Έτσι, θα μείνουμε στο κομμάτι της αλλαγής του χαρακτήρα που επισυμβαίνει έπειτα από συνειδητή επιλογή και προσπάθεια. Γιατί. οι αυτοματικές κι ανεπαίσθητες αλλαγές που αναφέραμε ακριβώς παραπάνω (στο δεύτερο κομμάτι της απάντησης) πραγματοποιούνται σταδιακά χωρίς να το έχει κανείς πλήρως αντιληφθεί και χωρίς σίγουρα να το έχει προσπαθήσει.
Εάν σκέπτεσαι: «δεν μου αρέσει ο χαρακτήρας μου» και θέλεις να κάνεις κάτι για να τον βελτιώσεις, οι τρόποι υπάρχουν κι εμείς θα σου δώσουμε ορισμένες σημαντικές συμβουλές.
1. Επεξεργάσου νοητικά το παρόν άρθρο
Σε όλη την έκταση του επί της οθόνης σου ανοικτό άρθρο συμπυκνώσαμε πολλά και σημαντικά νοήματα που ίσως και να μη γνώριζες, μιας που η κοινωνία είθισται να έχει άλλες «εντυπώσεις». Διάβασε προσεκτικά ξανά και ξανά όσα αναφέρουμε και προσπάθησε να τα επεξεργαστείς στο μυαλό σου. Εάν δε συμφωνείς και δεν τα εγκρίνεις, δεν υπάρχει πρόβλημα. Σημασία έχει ότι τα επεξεργάστηκες και σίγουρα αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό των επιχειρημάτων σου σχετικά με το εάν αλλάζει ή όχι ο χαρακτήρας, πώς μπορεί να γίνει αυτό, τι ρόλο παίζει ο καθένας και η καθεμία μας απέναντι στο χαρακτήρα του /της και λοιπά.
Κατ’ εμάς, είναι μείζονος σημασίας να πειστείς κατ’ ουσίαν ότι ο χαρακτήρας μπορεί να αλλάξει υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, κι ότι κανείς και καμία δεν είναι έρμαιο τυχόν γονιδίων ή της «τύχης» – των συνθηκών. Με αυτό το εφόδιο θα μπορέσεις να εκκινήσεις μια συνειδητή κι αποδοτική προσπάθεια για να αλλάξει ο,τιδήποτε σε δυσαρεστεί στο χαρακτήρα σου.
2. Δε φταίει πάντα κάτι άλλο
Στα πλαίσια του προηγούμενου και όλων όσων αναφέραμε στο άρθρο μας, να προσθέσουμε το εξής: θα σε βοηθήσει πάρα πολύ να πιστεύεις ακράδαντα ότι δεν ευθύνεται πάντοτε κάτι άλλο, πέρα από εσένα, για αυτό που ζεις, για αυτό που είσαι, για αυτό που νιώθεις, για το πώς σκέπτεσαι, για το πώς συμπεριφέρεσαι, για το πώς πράττεις, για τις συνήθειες που έχεις κ.λπ. Εννοείται ότι οι έξωθεν επιδράσεις υπάρχουν και πολλάκις είναι πιεστικές και καταλυτικές, όμως στο τέλος εσύ είσαι αυτός / αυτή που έχει την επιλογή και τη δυνατότητα απόφασης. Κανένας άλλος (φίλος, συνεργάτης, συγγενής, «διασημότητα» ούτε πρόγονος, γονίδιο, τύχη, κάρμα κ.ο.κ.) δεν μπορούν εν τέλει να καθορίσουν και να αποφασίσουν για εσένα.
3. Αποφασιστικότητα και βούληση
Για τη δυναμική αυτών των δύο γνωρισμάτων μιλήσαμε λίγο και στο αντίστοιχο τμήμα παραπάνω. Θέλουμε να επισημάνουμε, όμως, το πόσο σημαντικό είναι αναγνωρίσεις τις δύο αυτές δυνάμεις που έχεις μέσα σου (– όλοι τις έχουμε –), να τις ενεργοποιήσεις και να τις θέτεις σε λειτουργία όσο πιο συχνά μπορείς στην καθημερινότητά σου. Μάλιστα, όποτε τυχαίνει να ανακύπτει κάποιο ζήτημα, κάποια κατάσταση που σχετίζεται με το στοιχείο του χαρακτήρα σου που δε σου αρέσει, τότε είναι που θα πρέπει να προσπαθείς να βάζεις μπροστά την ατομική σου βούληση και την αποφασιστικότητά σου κι με βάσει αυτές να επιλέγεις πώς θα πράξεις, πώς θα σκεφτείς, πώς θα κινηθείς.
4. Πώς παγιώθηκαν τα «ενοχλητικά» χαρακτηριστικά;
Αυτό είναι που θα κληθείς να απαντήσεις στον εαυτό σου. Να αναζητήσεις, δηλαδή, και να βρεις πώς τα στοιχεία του χαρακτήρα σου που δε σου αρέσουν έχουν δημιουργηθεί. Μέσα από ποιες πεποιθήσεις που είχες, μέσα από ποιες πράξεις σου, μέσα από ποια συμβάντα κ.τ.λ. Όπως και σε κάθε αλλαγή – βελτίωση, έτσι και σε ό,τι αφορά στην αλλαγή ορισμένων γνωρισμάτων μας είναι πολύ βασικό να εντοπίζουμε την… «πηγή του κακού» προκειμένου να κατανοούμε καλύτερα τι είναι αυτό που έχει προκαλέσει και γιατί, αλλά και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε. Δε γίνεται να θέλουμε να λύσουμε κάτι του οποίου τις «ρίζες» και τις βαθύτερες αιτίες δε γνωρίζουμε.
5. Σχεδιασμός πλάνου δράσης
Για κάθε στοιχείο του χαρακτήρα που δε σου αρέσει κι έχεις εντοπίσει από πού πιθανώς έχει προέλθει, χρειάζεται τώρα να φτιάξεις ένα πλάνο δράσης με τελικό σκοπό να μετριάσεις το στοιχείο αυτό ή να το αλλάξεις ολοσχερώς εάν είναι δυνατό. Κάθε χαρακτηριστικό διαφαίνεται μέσα από συγκεκριμένες σκέψεις ή συμπεριφορές. Αυτές πρέπει κάθε φορά συνειδητά να αντιστρέψεις.
Παραδείγματος χάριν, σε ενοχλεί ότι σκέφτεσαι πολύ συχνά απαισιόδοξα. Κάθε φορά που πιάνεις τον εαυτό σου να κάνει μια αρνητική σκέψη, πες του με λόγια (αν χρειαστεί) ακριβώς την αντίθετη θετική σκέψη. Με τον καιρό αυτό έχει αποτέλεσμα και θα το δεις. Θα σε παραπέμψουμε κιόλας σε ένα σχετικό άρθρο μας, εξαιρετικά κατατοπιστικό για το εν λόγω θέμα, με τίτλο: Θετικές σκέψεις – Τι να λες για να είσαι χαρούμενη και ψυχολογικά ισορροπημένη.
Άλλο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι ότι ντρέπεσαι να μιλάς μπροστά σε κοινό. Αν αυτό είναι το στοιχείο του χαρακτήρα σου που δε σου αρέσει, αφού εντοπίσεις από πού πιθανώς να προέρχεται, προσπάθησε να εκφέρεις πιο συχνά τη γνώμη σου και να μιλάς περισσότερο πρώτα σε πιο μικρά και φιλικά κοινά, όπως είναι η οικογένεια και η παρέα σου, έπειτα σε λίγο μεγαλύτερα και λιγότερο προσφιλή σε εσένα, όπως μπορεί να είναι ευρύτεροι συμφοιτητές ή συνεργάτες σου, και σιγά – σιγά θα δεις ότι θα μιλάς με περισσότερη ευκολία μπροστά σε πολυπληθή ακροατήρια.
6. Αυτοπειθαρχία και προσήλωση στο στόχο
«Τι να κάνω που δεν μου αρέσει ο χαρακτήρας μου;», αναρωτιέσαι. Να συγκεντρωθείς στο στόχο σου που δεν είναι άλλος από την επίτευξη ορισμένως αλλαγών – βελτιώσεων σε συγκεκριμένα στοιχεία του χαρακτήρα σου. Εφόσον αλλάξεις τα νοητικά σου σχήματα (δες νούμερο 1 συμβουλή), εφόσον εντοπίσεις πώς πιθανώς προκλήθηκαν τα «ενοχλητικά» στοιχεία, κι αφού σχεδιάσεις το πλάνο δράσης σου, το τελευταίο και εξίσου σημαντικό είναι να παραμείνεις σταθερός /-ή και με προσήλωση στον επιθυμητό σκοπό.