Η ενίσχυση αποτελεί παράγοντα της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού. Η λειτουργία της βασίζεται στη «μάθηση» του σωστού και του λάθους αλλά και της αναγνώρισης της θετικής συμπεριφοράς μέσω επιβράβευσης και θετικών ερεθισμάτων.
Το παιδί καθημερινά λαμβάνει μηνύματα από το εξωγενές περιβάλλον που το ωθούν σε μια αναλυτικη διεργασία. Η ανάλυση των μηνυμάτων από μέρους του παιδιού δεν είναι πάντοτε ορθή λόγω της ελλιπούς εμπειρικής και κριτικής ικανότητας αλλά και του νεαρού της ηλικίας του.
Οι λάθος αντιδράσεις του γονέα
Ο γονέας αντιμετωπίζοντας μια αρνητική συμπεριφορά από το παιδί , πολλές φορές οδηγείται σε λανθασμένες αντιδράσεις συνοδευόμενες από θυμό, φωνές, νεύρα, κτλ. Η θυμική αντίδραση του γονέα στοχεύει στη συμμόρφωση του παιδιού και στη μη επανάληψη της μη αποδεκτής συμπεριφοράς. Με λίγα λόγια με μια αρνητική αντίδραση προσπαθεί να αποτρέψει μια αρνητική συμπεριφορά. Βέβαια το αποτέλεσμα δεν είναι το αναμενόμενο, αφενός γιατί το παιδί «αντιγράφει» την αντίδραση του γονέα και την υιοθετεί και αφετέρου αναπτύσσει εσωστρέφεια λόγω φόβου για την αντίδραση του γονέα. Και οι δύο αυτές καταστάσεις που βιώνει το παιδί δεν το αποτρέπουν από την επανάληψη της μη αποδεκτής συμπεριφοράς αντιθέτως μάλιστα την ενισχύουν.
Η σημαντικότητα της εμπιστοσύνης στη σχέση γονέα – παιδιού
Είναι πολύ σημαντικό να αναπτυχθεί στη σχέση γονέα – παιδιού, εμπιστοσύνη και όχι ένα χάσμα που με τη πάροδο του χρόνου δε μπορεί να γεφυρωθεί. Σίγουρα μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον η συμβίωση θα πρέπει να διέπεται από κανόνες και όρια και να υπάρχουν φυσικά και οι συνέπειες και οι επιπτώσεις θετικές και αρνητικές. Απαλλαγμένα όμως από εξάρσεις θυμού. Κατ’ αυτό το τρόπο το παιδί αναγνωρίζει τη συνέπεια των πράξεων του αναπτύσσοντας μια σχέση εμπιστοσύνης και ασφάλειας με τον γονέα.
Τρόπος αντιμετώπισης αρνητικής συμπεριφοράς παιδιού
Μια καλή πρακτική αντιμετώπισης αρνητικής συμπεριφοράς είναι να δίνεται μια «προθεσμία χρόνου» π.χ 5-10 λεπτά στο παιδί σε συγκεκριμένο χώρο όπου μπορεί να ονομαστεί «ο χώρος της σκέψης», όπου το παιδί θα σκέφτεται τη πράξη του και θα συζητάει με τον γονέα για τις συνέπειες που προκύπτουν. Ο «χώρος της σκέψης» μπορεί να λειτουργήσει ακόμα και όταν το παιδί είναι πολύ ζωηρό και κάνει πολλή φασαρία να παραμείνει για 5 λεπτά σιωπηλό. Ο γονέας θα πρέπει να χρησιμοποιεί σταθερό τόνο στις υποδείξεις του, να σκύβει και να μιλάει στο παιδί στο ύψος του και όχι από πάνω, η απόφαση του να είναι απόλυτη και το ύφος σοβαρό. Να χρησιμοποιεί τη λέξη «παρακαλώ» και μετά το πέρας του οριοθετημένου χρόνου εάν το παιδί έχει παραμείνει χωρίς φασαρία στο «χώρο της σκέψης» να λέει ευχαριστώ. Έπειτα ακολουθεί συζήτηση σχετικά με το ζήτημα που προέκυψε, τι κατάλαβε το παιδί, για ποιο λόγο πραγματοποιήθηκε όλη αυτή η διαδικασία. Τέλος μετά τη λήξη της συζήτησης η στάση του γονέα θα πρέπει να είναι φυσιολογική χωρίς κατάλοιπα από τη προηγούμενη κατάσταση.
Η διαδικασία της σκέψης και του διαλόγου ανάμεσα στο γονέα και το παιδί οδηγεί στο να αναπτύξει το παιδί ικανότητες κριτικές αλλά και διαλόγου – επιχειρηματολογίας .
Η επιβράβευση της θετικής συμπεριφοράς του παιδιού
Ανεξάρτητα όμως από τη συμμόρφωση του παιδιού έναντι μιας αρνητικής συμπεριφοράς, επιπλέον είναι σημαντικό (και κατά τη προσωπική μου άποψη είναι το πιο σημαντικό όλων) η ενίσχυση της θετικής συμπεριφοράς και η επιβράβευση της. Η επίπληξη για μια αρνητική συμπεριφορά δεν αποτελεί από μόνη της εκπαιδευτικό χαρακτήρα για την αναγνώριση του σωστού και του λάθους. Οι γονείς θα πρέπει να επιβραβεύουν τη θετική συμπεριφορά και όχι να περνά απαρατήρητη, έτσι ώστε το παιδί να αναπτύξει την αίσθηση του κεκτημένου και τη θέσπιση στόχου. Το παιδί που επιβραβεύεται για τη θετική του πράξη / συμπεριφορά «μαθαίνει» πως αναγνωρίζεται και επιδέχεται εκτίμησης αποφέροντας θετικές αντιδράσεις από τους γονείς. Ανεπαίσθητα η θετική συμπεριφορά ενσωματώνεται στα προσωπικά χαρακτηριστικά του παιδιού που βλέποντας θετικά ερεθίσματα, τη επαναλαμβάνει.
Περιορισμό στην επιβράβευση του παιδιού με υλικά αγαθά
Προσοχή όμως στο είδους της ενίσχυσης, διότι θα πρέπει να αποφεύγονται οι υλικές απολαβές. Οι υλικές απολαβές μεταφράζονται από το παιδί ως υλικό κέρδος και θα επαναλαμβάνει την επιθυμητή συμπεριφορά αποσκοπώντας στο υλικό που θα λάβει και όχι στην ουσιαστική αναγνώριση του σωστού και του λάθους. Θεωρώ πως η ενίσχυση πρέπει να έχει τη μορφή της αφιέρωσης χρόνου. Για παράδειγμα μια οικογενειακή βόλτα, ένα οικογενειακό παιχνίδι, επίσκεψη σε ένα μουσείο, επίσκεψη σε ένα φίλο κτλ.
Τα οφέλη της τεχνικής ενίσχυσης και επιβράβευσης του παιδιού
Συνοψίζοντας, χρησιμοποιώντας την ενίσχυση και τη επιβράβευσης στη διαδικασία ανατροφής του παιδιού επιτυγχάνονται τα εξής:
- Το παιδί μαθαίνει επί της ουσίας το σωστό και το λάθος ξεκαθαρίζοντας του όρους
- Μαθαίνει να θέτει στόχους και αναγνωρίζει πως η καταβολή προσπάθειας κατάκτησης τους είναι ένα σημαντικό μονοπάτι που θα ακολουθήσει στη ζωή του
- Μαθαίνει την έννοια της επιβράβευσης και τα ευγενή χαρακτηριστικά της αναγνώρισης των προσπαθειών του που προκύπτουν από αυτή, συνεπώς σκιαγραφεί τη σχέση αιτίας – αποτελέσματος.
- Αποβάλλει την εσωστρέφεια και μαθαίνει το ρόλο της έκφρασης της γνώμης απαλλαγμένο από το φόβο της απόρριψης
- Κατανοεί την έννοια της συνέπειας των πράξεων του είτε αυτές είναι θετικές είτε αρνητικές.
- Αναπτύσσει αίσθημα ασφάλειας στο οικογενειακό περιβάλλον όπου ωθείται να αναπτύξει αυτοπεποίθηση.
- Τα θεμέλια της σταθερότητας που προκύπτουν από το οικογενειακό περιβάλλον δημιουργούν τη βάση για τη μετέπειτα κοινωνικοποίηση του παιδιού.
- Αναπτύσσει την ικανότητα λήψης πρωτοβουλιών και της κριτικής σκέψης.
- Αναπτύσσει επικοινωνιακές ικανότητες.
Τέλος θα ήθελα να κλείσω με τα λόγια του Χαλίλ Γκιμπράν αναφέροντας μόνο λίγες γραμμές που ως γονέας θέλω να θυμάμαι και να μεταφέρω:
«Τα παιδιά σου δεν είναι παιδιά σου
Είναι οι γιοι και οι κόρες της λαχτάρας της Ζωής για τη Ζωή.
Δημιουργούνται διαμέσου εσένα, αλλά όχι από σένα
Κι αν και βρίσκονται μαζί σου, δε σου ανήκουν.
Μπορείς να τους δώσεις την αγάπη σου, αλλά όχι τις σκέψεις σου
Αφού ιδέες έχουν δικές τους.
Μπορείς να δίνεις μια στέγη στο σώμα τους, αλλά όχι και στις ψυχές τους
Αφού οι ψυχές τους κατοικούν στο σπίτι του αύριο
που εσύ δεν πρόκειται να επισκεφτείς ούτε και στα όνειρά σου.
Μπορείς να προσπαθήσεις να τους μοιάσεις
αλλά μη γυρέψεις να τα κάνεις σαν εσένα…»
(Χαλίλ Γκιμπράν)