Ο φόβος είναι ένα από τα βασικά συναισθήματα του ανθρώπου και θα λέγαμε πως πυροδοτείται μπροστά σε έναν επερχόμενο κίνδυνο ο οποίος δεν είναι πάντα πραγματικός. Στην ιδέα ότι μπορεί να συμβεί κάτι κακό, κάτι που θα μας βλάψει ενεργοποιείται το συναίσθημα του φόβου και σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται δύσκολα διαχειρίσιμο. Ακούγοντας την λέξη «φόβος» μας δημιουργείται μία άσχημη αίσθηση και δύσκολη, αλλά πολλές φορές ο φόβος έχει προστατευτικές ιδιότητες.
Υπάρχουν κάποιες φοβίες που είναι πιο διαδεδομένες και αρκετοί άνθρωποι έχουν έρθει αντιμέτωποι με αυτές έστω και μία φορά στη ζωή τους χωρίς όμως να έχουν γίνει κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι κάτι που τους απασχολεί σε μόνιμη βάση και δεν τους κάνει δυσλειτουργικούς. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί για διάφορους λόγους να αντιμετωπίζει μία κατάσταση στον χώρο εργασίας του και να αισθάνεται τον φόβο της απώλειας αυτής. Απλά φοβάται πως μπορεί να χάσει την δουλειά του. Κάτι τέτοιο μπορεί να αφορά σε ένα χρονικό διάστημα και για πολύ συγκεκριμένους λόγους. Το θέμα είναι αν αυτό το αίσθημα σταματάει να υπάρχει όταν δεν υπάρχουν και οι συγκεκριμένοι λόγοι ή συνεχίζεται χωρίς κανέναν λόγο.
Συναίσθημα φόβου – Η διαφορά ανάλογα την κατάσταση
Το συναίσθημα του φόβου μας προκαλεί άγχος. Δεν μπορούμε να βάλουμε όλες τις καταστάσεις και τα συναισθήματα στο ίδιο επίπεδο κι εκεί ακριβώς βρίσκεται η λεπτή γραμμή που διαχωρίζει έναν φόβο για μία πολύ συγκεκριμένη στιγμή και μία φοβία που υπάρχει για μεγάλο χρονικό διάστημα και μας προβληματίζει ή μας αγχώνει και μόνο η ιδέα.
Για παράδειγμα, νιώθουμε έναν πόνο και μέχρι να δούμε τα αποτελέσματα των εξετάσεων φοβόμαστε για το τι μπορεί να έχουμε. Είναι ένας πολύ συγκεκριμένος φόβος, για μία πολύ συγκεκριμένη κατάσταση. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτός ο φόβος μας καθιστά δυσλειτουργικούς στην καθημερινότητά μας. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο αν εμείς γενικότερα καθημερινά θεωρούμε πως μπορεί κάτι κακό να έχουμε ή να μας συμβεί. Αυτό μπορεί να μας προβληματίζει καθημερινά ακόμα και αν δεν αισθανόμαστε κάποιον πόνο ή ενόχληση. Σε αυτήν την περίπτωση ακούμε πως κάποιος άλλος έχει κάτι και αρχίζουμε να πιστεύουμε πως ίσως να συμβεί και σε εμάς. Μας δημιουργείται δηλαδή ένας φόβος που λειτουργεί αρνητικά σε εμάς, για μία κατάσταση που στην πραγματικότητα δεν βιώνουμε. Έτσι δεν είναι περίεργο να μας δημιουργήσει στρες, δηλαδή άγχος για μεγάλο χρονικό διάστημα ή και μόνιμο.
Συναίσθημα φόβου – Οι πιο γνωστές φοβίες
Όπως προαναφέραμε, το συναίσθημα φόβου μπορεί να μας γλιτώσει κιόλας από δυσάρεστες συνέπειες μίας κατάστασης. Τι συμβαίνει όμως με τις φοβίες που μπορεί να σχετίζονται με συγκεκριμένη κατάσταση, αλλά μπορεί να μας απασχολούν ακόμα και από την παιδική μας ηλικία, μας προβληματίζουν και ίσως μας δημιουργούν και κάποια εμπόδια στην καθημερινότητά μας; Θα δούμε παρακάτω κάποιες από τις πιο γνωστές φοβίες που συναντούμε!
1) Αγοραφοβία
Άτομα που αντιμετωπίζουν την συγκεκριμένη φοβία αποφεύγουν να βρίσκονται σε χώρους με πολύ κόσμο. Τους προκαλεί ιδιαίτερο άγχος η σκέψη πως δεν θα μπορούν έγκαιρα να αποχωρήσουν από τον χώρο αν θέλουν λόγω της πολυκοσμίας και αυτό τους προκαλεί δυσφορία. Ένα αγοραφοβικό άτομο συνήθως παρουσιάζει και κλειστοφοβία οπότε αποφεύγει κλειστούς χώρους ιδιαίτερα με πολύ κόσμο. Είναι μία από τις φοβίες η οποία μπορεί να δημιουργήσει αρκετά εμπόδια στην καθημερινότητα, όπως για παράδειγμα να πάρουμε ένα λεωφορείο το οποίο είναι ένας κλειστός χώρος με κόσμο. Μπορεί το άτομο να αντιμετωπίσει κρίσεις πανικού και να αγχωθεί ακόμα και στην ιδέα μιας τέτοιας κατάστασης.
2) Υψοφοβία
Το άτομο με υψοφοβία αγχώνεται και αποφεύγει να βρίσκεται σε ύψος. Αυτό σημαίνει ότι δυσκολεύεται να ανέβει σε ψηλούς ορόφους, σε σκάλες και γενικότερα δυσφορεί όταν βρίσκεται σε ύψος ή ακόμα και στην ιδέα ορισμένες φορές ότι θα πρέπει να βρεθεί. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η υψοβοφία και η ακροφοβία είναι το ίδιο. Στην πραγματικότητα μπορεί να συνδέονται αλλά υπάρχει μία μικρή διαφορά μεταξύ της υψοφοβίας και της ακροφοβίας που θα εξηγήσουμε παρακάτω.
3) Ακροφοβία
Η ακροφοβία συνδέεται με τον φόβο ενός ατόμου να βρεθεί στην άκρη ενός ύψους. Για παράδειγμα, μπορεί το άτομο να βρεθεί σε μία ταράτσα που είναι σε μεγάλο ύψος αλλά δυσκολεύεται ιδιαίτερα να πάει στην άκρη αυτής. Έτσι λοιπόν σε αυτήν την περίπτωση δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει υψοφοβία αλλά στην πραγματικότητα φοβάται να βρεθεί στην άκρη και αισθάνεται ανασφάλεια.
4) Κλειστοφοβία
Η συγκεκριμένη φοβία πολλές φορές έχει παρεξηγηθεί. Τι εννοούμε με αυτό; Μπορεί, για παράδειγμα, κάποια στιγμή στη ζωή μας να κλειστήκαμε σε ένα ασανσέρ και να φοβηθήκαμε γιατί μείναμε κάποια ώρα μέσα και να νιώσαμε αδύναμοι περιμένοντας τι θα συμβεί, πότε θα μας βγάλουν από εκεί και αν κάποιος μας έχει ακούσει και καταλάβει ότι έχουμε κλειστεί. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως απαραίτητα έχουμε γενικότερα κλειστοφοβία ή πως θα την αποκτήσουμε επειδή βιώσαμε μία συγκεκριμένη κατάσταση κάποια δεδομένη στιγμή. Έχουμε παρατηρήσει κάποιοι από εμάς πως με την πάροδο του χρόνου η ανάμνηση της κατάστασης ξεθώριασε και ξαναμπήκαμε σε ασανσέρ.
Οι κλειστοφοβικοί άνθρωποι αποφεύγουν να βρεθούν σε κλειστούς χώρους και αισθάνονται άσχημα μόνο και στην ιδέα, ακόμη και αν δεν έχει συμβεί κάτι στους ίδιους σε κάποιον κλειστό χώρο. Δεν είναι απαραίτητο να έχουμε κάποια φοβία επειδή κάτι σχετικό με αυτήν μας έχει συμβεί στο παρελθόν. Ορισμένες φοβίες μας μπορεί να έχουν πολύ βαθύτερα αίτια.
5) Ζωοφοβία
Είναι μία φοβία σχετική με τα ζώα χωρίς να σημαίνει πως έχουμε γενικά φοβία σε όλα τα ζώα. Παρακλάδια αυτής που συναντούμε συχνότερα είναι η κυνοφοβία, πτηνοφοβία, φόβος για τα άλογα και άλλα πολύ συγκεκριμένα. Κάτι που πρέπει να επισημάνουμε και σε αυτήν την περίπτωση είναι ότι, για παράδειγμα αν βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα επιθετικό σκύλο ή οποιοδήποτε ζώο και φοβηθούμε δεν σημαίνει ότι έχουμε ζωοφοβία. Απλά το αίσθημα της επιβίωσης και της προστασίας μας αναπτύσσεται περισσότερο εκείνη την στιγμή για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε σε μία πολύ συγκεκριμένη κατάσταση. Σε αυτήν την περίπτωση δεν θα αισθανθούμε καθόλου άβολα στην θέα ενός πολύ φιλικού και ήρεμου ζώου.
6) Εντομοφοβία
Ένας γενικότερος φόβος για τα έντομα που μπορεί να μας ανατριχιάζει ακόμα και όταν δεν υπάρχουν γύρω μας εκείνη την στιγμή, αλλά σκεφτόμαστε ότι μπορεί να υπάρξουν. Φανταζόμαστε ότι μπορεί να μας αγγίξουν, να περπατήσουν πάνω μας, να μας τσιμπήσουν και όλα αυτά μας δημιουργούν άγχος. Αν και κάποιοι θεωρούν πως είναι μία φοβία ιδιαίτερη κι ότι δεν δημιουργεί εμπόδια στην καθημερινότητα, παρ’ όλα αυτά αν μιλήσουμε με ένα εντομοφοβικό άτομο θα συνειδητοποιήσουμε πως παντού και πάντα υπάρχουν έντομα! Απλά άτομα χωρίς αυτήν την φοβία δεν τα παρατηρούν.
Πολύ συχνά συναντούμε την αραχνοφοβία και την ακριδοφοβία. Και σε αυτήν την περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε ότι, για παράδειγμα, ένα άτομο που είναι αλλεργικό και προσέχει το τσιμπημα τις σφίγγας ή της μέλισσας, σημαίνει πως είναι εντομοφοβικό. Απλά θέλει να προστατευτεί από μία δυσάρεστη κατάσταση που μπορεί να βιώσει σε περίπτωση τσιμπήματος.
7) Σκοτοφοβία
Φόβος για το απόλυτο σκοτάδι. Άτομα με σκοτοφοβία δεν μπορούν να βρεθούν σε απόλυτο σκοτάδι και πάντα θέλουν μία χαραμάδα φωτός. Την στιγμή που θα ξαπλώσουν για να κοιμηθούν θα έχουν οπωσδήποτε ένα φωτάκι ακόμα κι αν ξέρουν πως θα κλείσουν τα μάτια τους, οπότε έτσι κι αλλιώς δεν είναι κάτι που χρειάζονται. Βέβαια και σε αυτήν την περίπτωση κάποια άτομα τα οποία σηκώνονται το βράδυ θεωρούν πιο ασφαλές το να υπάρχει ένα φωτάκι ώστε να βλέπουν για να κινηθούν. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως έχουν σκοτοφοβία. Στο απόλυτο σκοτάδι οι περισσότεροι από εμάς μέχρι να προσαρμοστούν τα μάτια μας νιώθουμε μία ανασφάλεια και μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να νιώσουμε φόβο.
Ένα άτομο με σκοτοφοβία όμως έχει πιο έντονες αντιδράσεις όταν βρεθεί στο απόλυτο σκοτάδι και δεν μπορεί να δείξει ψυχραιμία σε αυτήν την κατάσταση. Δεν είναι περίεργο να ακολουθήσουν κρίσεις πανικού ή να δούμε το συγκεκριμένο άτομο σε υστερία αφού δεν μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση μόνο του. Όπως και στις άλλες περιπτώσεις, έτσι και σε αυτήν το άτομο έρχεται σε άβολη θέση ακόμα και στην ιδέα.
8) Αιμοφοβία
Μία ιδιαίτερη φοβία που συναντούμε είναι ο φόβος στην θέα του αίματος ακόμα και σε μία πολύ απλή εξέταση αίματος. Θα λέγαμε με κάθε επιφύλαξη, πως παρατηρούνται πιο εύκολα λιποθυμικά επεισόδια σε αιμοφοβικά άτομα όταν βρίσκονται αντιμέτωπα με την θέα του αίματος. Δεν είναι απαραίτητο να το παρατηρήσουν επάνω τους για να έρθουν σε δύσκολη θέση, αλλά γενικότερα και σε κάποιο άλλο άτομο γύρω τους.
9) Κροτοφοβία ή βροντοφοβία
Οι περισσότεροι από εμάς όταν ακούσουμε ένα έντονο κρότο ξαφνικά θα τρομάξουμε ή μπορεί και να αισθανθούμε ένα σφίξιμο για λίγα δευτερόλεπτα. Ένα κροτοφοβικό άτομο όμως θα έχει μία πιο έντονη αντίδραση και κρατάει περισσότερη ώρα. Για παράδειγμα, βρισκόμαστε σε μία εκδήλωση και γίνεται ρίψη πυροτεχνημάτων. Τα άτομα με κροτοφοβία είτε θα παραμείνουν αλλά θα δυσκολευτούν ιδιαίτερα, θα είναι ανήσυχοι και μπορεί να έχουν ακόμα και ταχυκαρδία είτε θα τα δούμε να αποχωρούν από τον χώρο αφού το μόνο που χρειάζονται εκείνη την στιγμή είναι να βρεθούν σε ένα σημείο πιο ασφαλές.
10) Νοσοφοβία
Με τα χρόνια παρατηρούμε πως κάποια άτομα έχουν επηρεαστεί περισσότερο από την γνώση κάποιων ασθενειών. Δηλαδή, πλέον γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα για κάποιες ασθένειες και υπάρχει πιο συχνή ενημέρωση η οποία ευνοεί την πρόληψη. Κάποια άτομα όμως επηρεάζονται περισσότερο και παρουσιάζουν νοσοφοβία. Είναι ένα είδος φοβίας κατά την οποία θεωρούμε πως κάτι μπορεί να έχουμε από όλα αυτά που ακούμε γύρω μας και μπορεί να πάθουμε κάτι ξαφνικά. Στα άτομα με νοσοφοβία θα παρατηρήσουμε πως συχνά λένε ότι δεν αισθάνονται καλά, με κάθε ενόχληση στο σώμα τους πιστεύουν ότι μπορεί να έχουν κάτι πολύ σοβαρό και συνήθως οδηγούνται σε πολλές και επαναλαμβανόμενες εξετάσεις.
11) Κοινωνική φοβία
Μία φοβία αρκετά διαδεδομένη που μπορεί να μην έχουμε αντιληφθεί πως αντιμετωπίζουμε γιατί δεν έχουμε βρεθεί μέχρι στιγμής σε κάποια κατάσταση που να την πυροδοτήσει, είναι η κοινωνική φοβία. Σύμφωνα με αυτή, αισθανόμαστε αμηχανία σε μία παρέα που ίσως υπάρχουν άτομα που δεν γνωρίζουμε και θα πρέπει να κάνουμε μία συζήτηση με αποτέλεσα να παρατηρήσουμε έντονη εφίδρωση, έναν «κόμπο» στο στομάχι ή ακόμα και ταχυκαρδία αν βρεθούμε σε μία τέτοια κατάσταση. Επίσης ίσως το παρατηρήσουμε όταν θα χρειαστεί να μιλήσουμε μπροστά σε κοινό λόγω της εργασίας μας ή να κάνουμε μία παρουσίαση ή οτιδήποτε άλλο κατά το οποίο θα τραβήξουμε όλη την προσοχή επάνω μας.
Άτομα με κοινωνική φοβία συνήθως έχουν πιο κλειστούς κύκλους και προτιμούν να αισθάνονται ασφάλεια χωρίς να εκτίθενται ιδιαίτερα. Αποφεύγουν να τραβούν τα βλέμματα επάνω τους και προσπαθούν όσο είναι δυνατό να κινούνται όπως λέμε «πίσω από τις κάμερες».
Συναίσθημα φόβου – Πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε
Το συγκεκριμένο άρθρο που μόλις διαβάσατε δεν αποτελεί επιστημονικό άρθρο, αλλά μια απλή αναφορά στις πιο γνωστές φοβίες. Για περισσότερες πληροφορίες, σε περίπτωση που θεωρείτε πως αντιμετωπίζεται κάποια φοβία είτε από τις παραπάνω είτε οποιαδήποτε άλλη, καλό θα ήταν να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό ώστε να ενημερωθείτε για τον τρόπο αντιμετώπισής της.
Παρ’ όλα αυτά κάποιες ασκήσεις χαλάρωσης, όπως είναι κάποιες τεχνικές αναπνοών, θα σας φανούν πολύ χρήσιμες ώστε την στιγμή που έρχεστε αντιμέτωποι με κάποια φοβία, να μειώσετε λίγο το άγχος που σας προκαλεί. Όπως για παράδειγμα, είναι οι διαφραγματικές αναπνοές κατά τις οποίες με εισπνοή φουσκώνουμε την περιοχή της κοιλιάς και αφαιρούμε τον αέρα με αργή εκπνοή. Είναι μία πολύ γρήγορη και εύκολη τεχνική που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οπουδήποτε βρισκόμαστε.
Κάθε φοβία που μπορεί να αντιμετωπίζουμε έχει τον δικό της τρόπο προσέγγισης για την αντιμετώπιση της. Κάποιος ειδικός θα κοιτάξει αν κάτι πολύ συγκεκριμένο έχει συμβεί σε εμάς που μπορεί να συνδέεται, θα πάρει το ιστορικό μας για να έχει μία πιο πλήρη εικόνα και θα χρησιμοποιήσει τεχνικές ώστε να συνειδητοποιήσουμε τι πραγματικά προκαλεί και τι εξυπηρετεί αυτή η φοβία μας ώστε να καταλήξουμε στην πιο σωστή για εμάς αντιμετώπιση αυτής.
Συναίσθημα φόβου – Συμπέρασμα
Σαν συμπέρασμα θα λέγαμε, ότι ορισμένες φορές μπερδευόμαστε στην έννοια του φόβου που αισθανθήκαμε συγκεκριμένη στιγμή και υπό συγκεκριμένες συνθήκες, με μία φοβία που μπορεί να αντιμετωπίζουμε χρόνια χωρίς να γνωρίζουμε ούτε τον λόγο και ίσως χωρίς να έχουμε κληθεί ποτέ να την αντιμετωπίσουμε. Για παράδειγμα, δεν έχουμε απειληθεί από κάποιο ζώο κι όμως για κάποιον λόγο φοβόμαστε πως μπορεί εύκολα να μας συμβεί. Παραπάνω κάναμε κάποιες αναφορές ώστε να γίνει πιο αντιληπτό το ότι δεν είναι κακό να αισθανθούμε φόβο ο οποίος μπορεί και να μας γλιτώσει κάποιες φορές από δυσάρεστες συνέπειες και δεν σημαίνει πως ξαφνικά αποκτήσαμε συγκεκριμένες φοβίες.
Τις φοβίες τις διατηρούμε στον χρόνο, μπορεί να μας καθιστούν δυσλειτουργικούς και να μας εγκλωβίζουν στην καθημερινότητά μας και συνήθως θέλουμε να βρούμε τρόπο ώστε να τις αποβάλλουμε για να γίνουμε πιο λειτουργικοί και να αισθανθούμε πιο δυνατοί. Έτσι λοιπόν οι γνώσεις και η εμπειρία κάποιου ειδικού επί του θέματος θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε κάποια τυχόν φοβία μας και να αντιληφθούμε τόσο για ποιον λόγο υπάρχει όσο και για ποιον λόγο διατηρείται.