Πρόκειται για έναν ιό που μεταδίδεται μεταξύ των ανθρώπων κυρίως μέσω των σταγονιδίων του βήχα, του φτερνίσματος ή της εκπνοής. Κορωνοϊός και ψυχολογία: ένα μείζον ζήτημα που προκύπτει ταυτόχρονα και χρειάζεται όλοι και όλες να έχουμε υπ’ όψιν, να προσέχουμε, να φροντίζουμε. Διότι για μια συνολική ευεξία του εαυτού, δύο στοιχεία τουλάχιστον αρμόζει να είναι σε αρμονία: η σωματική-οργανική υγεία και η ψυχική υγεία.
Ο κορωνοϊός (με επίσημη ονομασία COVID-19) είναι ένας εν δυνάμει εχθρός και των δύο, και της οργανικής και της ψυχικής υγείας. Ως εκ τούτου, όπως ακριβώς προσέχουμε να μην νοσήσουμε σωματικά λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα πρόληψης (γάντια, μάσκες, αποστάσεις, αποφυγή συγχρωτισμού κ.ά.), έτσι ακριβώς χρειάζεται να προσέχουμε και να μην επιβαρύνουμε την ψυχολογική μας κατάσταση. Σε αυτό το πλαίσιο, ήρθαμε με το παρόν άρθρο του περιοδικού Δυναμική Γυναίκα να βάλουμε ένα λιθαράκι, ξεδιπλώνοντας απλώς μερικές σκέψεις μας γύρω από το ζήτημα «κορωνοϊός και ψυχολογία».
Κορωνοϊός και ψυχολογία: Σκέψεις και συναισθήματα
Πάμπολλες σκέψεις και άλλα τόσα συναισθήματα πιθανότατα να μας πλημμυρίζουν στην ιδέα και μόνο αυτού του αόρατου εχθρού για το οποίο τα ιδιωτικά κανάλια μιλούν στο μεγαλύτερο μέρος των ειδήσεών τους επί μήνες…
Η ψυχολογία μας είναι αναμενόμενο να παρουσιάζει διακυμάνσεις καθ’ όλο το χρονικό διάστημα που ο νέος αυτός ιός και οι επιπτώσεις του είναι υπαρκτά στην κοινωνία, στις πόλεις και τα χωριά, στο τετράγωνο γύρω από το σπίτι μας, πιθανώς έξω ή και μέσα από την πόρτα του σπιτιού μας…
Σε ένα πρώιμο στάδιο…
… ήταν ακόμη πιο αναμενόμενο ο φόβος και οι φοβικές σκέψεις να μας καταλαμβάνουν σε μεγαλύτερο βαθμό, λόγω του αγνώστου. Ένας άγνωστος ιός, με σχετικά άγνωστες συνέπειες, του οποίου η μετάδοση, η πρόληψη και η θεραπεία βρίσκονται ακόμα σε διερεύνηση. Όσο η επιστημονική κοινότητα ξεδιαλύνει ό,τι αφορά στον κορωνοϊό, τόσο περισσότερο ασφαλείς μπορούμε να νιώθουμε.
Με τον περιορισμό της ελεύθερης μετακίνησής μας…
… μπορεί να νιώθουμε την αόρατη αυτή απειλή να μας περικυκλώνει. Ενώ, οποιαδήποτε απόπειρά μας να βγούμε από το σπίτι, να οξύνει κατά πολύ το αίσθημα φόβου και κινδύνου που βιώνουμε. Λανθασμένα, μπορεί να οδηγούμαστε σε εμμονικές σκέψεις και συμπεριφορές που θεωρούμε ότι θα αυξήσουν τις πιθανότητες να παραμείνουμε προστατευμένοι από τον ιό. Η τήρηση των μέτρων που μάς δίνεται από τις αρμόδιες αρχές χρειάζεται απλώς να μας καθιστά προσεκτικούς και προετοιμασμένους· όχι ακραία συμμορφωμένους (με την αρνητική σημασία του όρου).
Ο θυμός είναι ένα ακόμη συναίσθημα που ενδεχομένως να ξυπνήσει ή να ξυπνάει συχνά σε ορισμένους και ορισμένες από εμάς. Ένα συναίσθημα που δε γινόταν να παραλειφθεί από ένα άρθρο με θέμα το: «κορωνοϊός και ψυχολογία». Ένα συναίσθημα για το οποίο έχουμε μιλήσει ξανά στο περιοδικό μας· ενδεικτικά παραπέμπουμε στο εξής: Διαχείριση θυμού με τους σωστούς τρόπους. Μπορεί να εκδηλωθεί μέσα στη μέρα μας με εκφράσεις ή σκέψεις όπως: «Τι είναι πάλι αυτός ο ιός; Ποιος μας έριξε τέτοια κατάρα; Γιατί μας τιμωρεί ο Θεός; Γιατί να περνούν οι μέρες και εγώ να μη δουλεύω; Να μην μπορώ να βγω από το σπίτι μου αν δεν έχω σημαντικό λόγο; Να μην μπορώ να πάω να δω τους φίλους και τους συγγενείς μου; Να μην μπορώ να πάω στους χώρους που συνήθιζα; Γιατί να μένω όλη μέρα μέσα σε μερικές δεκάδες τετραγωνικά μέτρα; …».
Λόγω του θυμού και της αλλαγής της καθημερινής ρουτίνας, είναι επόμενο να νιώσουμε εγκλωβισμένοι μέσα στο σπίτι μας. Η αγωνία, η ανησυχία, το στρες και η νευρικότητα είναι φυσικά επακόλουθα, συναισθήματα που συχνά εμφανίζονται ως απόρροια του θυμού ή παράλληλα με αυτόν.
Πέραν των ατομικών συναισθημάτων και σκέψεων, υπάρχει και κάτι άλλο…
Υπάρχει αυτό που ονομάζουμε συλλογικό πένθος. Πρόκειται σε γενικές γραμμές για σκέψεις και συναισθήματα που βιώνει κανείς όταν βρίσκεται σε κατάσταση πένθους για την απώλεια ενός αγαπημένου του προσώπου, κατοικίδιου ή άλλου αντικειμένου αγάπης. Τέτοια μπορεί να εμφανιστούν καθ’ όλη τη διάρκεια που ένας μαζικός, καθολικός και όχι εξ ολοκλήρου διαχειρίσιμος κίνδυνος (ο ιός) είναι υπαρκτός.
Το τραύμα που όλοι και όλες βιώνουμε υπό τον φόβο αυτού είναι συλλογικό, είναι κοινό, είναι παρόμοιο. Οδηγεί μεν στο συλλογικό πένθος, αλλά ταυτόχρονα ευνοεί τη διαμόρφωση κι ενός άλλου στοιχείου: του «συλλογικού φωτός». Κινητοποιούμαστε και ενεργοποιούμαστε – άλλοι λιγότερο, άλλο περισσότερο – με στόχο την αντιμετώπισή του. Την προάσπιση μιας ασπίδας ενάντια σε αυτόν. Βαίνουμε σε ένα δρόμο που όλοι και όλες μοιραζόμαστε προκειμένου από κοινού να προστατευτούμε και να βγούμε αλώβητοι, να βγούμε νικητές. Το συλλογικό κίνδυνο, το τραύμα και το πένθος μπορούμε να αντισταθμίζουμε αν θέτουμε σε προτεραιότητα τη δύναμη που έχει αυτό το συλλογικό φως.
Οι ακραίες συμπεριφορές είναι προς αποφυγή γι’ αυτή την περίοδο
Και εννοούμε την περίοδο όπου ο κορωνοϊός συνιστά μείζον θέμα συζήτησης στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Συνιστά ένα θέμα που απασχολεί τους πάντες: εργαζόμενους κι ανέργους, μαθητές και φοιτητές, νέους κι ηλικιωμένους, υγιείς και ασθενείς… Προκαλεί, επομένως, αυτό που ονομάζεται κρίση, η διαχείριση της οποίας κρίνεται επιτακτική.
Σε αυτά τα πλαίσια, λοιπόν, οι ακραίες συμπεριφορές, είτε γίνονται μεμονωμένα είτε εμφανίζονται σε ομαδικό – συλλογικό επίπεδο, αρμόζει οπωσδήποτε να εκλείπουν. Πρέπει να απουσιάζουν εάν θέλουμε να διαχειριστούμε την κρίση. Αν, δηλαδή, θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τις ψυχολογικές επιπτώσεις που δύναται να επιφέρουν οι ακραίες συμπεριφορές και στάσεις απέναντι στον κορωνοϊό (το ίδιο ισχύει και για οποιοδήποτε άλλο συλλογικό κίνδυνο, όπως ήταν παρελθοντικά εμφανιζόμενες ασθένειες π.χ. γρίπη των πουλερικών, φυσικές καταστροφές π.χ. σεισμοί κ.ο.κ.).
Ποιες είναι οι ακραίες συμπεριφορές; Συνοπτικά και διαγραμματικά οι ακολούθως αναφερόμενες:
- Οι μαζικές αντιδράσεις και η στάση που τηρεί το σύνολο ή μεγάλη μερίδα του πληθυσμού που διέπονται από καταστροφολογία. Αντιδράσεις πανικού, έντονου άγχους, ανυπέρβλητου φόβου, δίχως καμία αυτό-διαχείριση. Αυτές συνήθως προκύπτουν εξαιτίας της παρερμηνείας των πληροφοριών που δίνονται από την επιστημονική κοινότητα ή/και την κυβέρνηση. Προκύπτουν επιπλέον και εξαιτίας της ελλιπούς επιμόρφωσης επί του ζητήματος.
- Η μεμονωμένη εμμονική στάση προς την όλη κατάσταση. Συνήθως φανερώνεται μέσα από την ακραία και υπέρμετρη τήρηση των μέτρων πρόληψης για τη διασπορά του ιού. Ενώ τυχόν μη συμμόρφωση με αυτά από κάποιον άλλον μπορεί να προκαλέσει τεράστια δυσφορία, ανησυχία έως και πανικό στο άτομο. Πάρτε για παράδειγμα, ένα άτομο που περιμένει στην ουρά για το ταμείο στο super market. Καταβάλλεται από τα προαναφερόμενα όταν ο επόμενος στην ουρά δεν έχει απόσταση 2+ μέτρων αλλά 1-1,5. Κι ας φορούν και οι δύο μάσκα…
- Η αδιαφορία ενός ατόμου ή μιας μικρής ομάδας ατόμων για την επικρατούσα κατάσταση συνιστά μια εξίσου ακραία συμπεριφορά που είναι προς αποφυγή. Φυσικά, βάσει του προσωπικού ιστορικού υγείας, της ηλικίας, της τρωτότητας και ευαλωτότητας που αισθάνεται κανείς, τού πώς επεξεργάζεται γνωστικά τις πληροφορίες που κυκλοφορούν καθημερινά για τον κορωνοϊό, διαμορφώνει τις πεποιθήσεις, τη στάση και τις συμπεριφορές του. Ακραία συμπεριφέρεται εκείνος που δεν αλλάζει τίποτα στην καθημερινότητά του, παρά τις επισημάνσεις των ειδικών· εκείνος που δεν κινητοποιείται διόλου να προσέχει περισσότερο την υγεία του· που δεν του καίγεται καρφάκι, όπως το λέμε. Μπορεί να αποτελεί μια μειονότητα του ελληνικού πληθυσμού. Δεν παύει όμως να αφορά σε συμπολίτες μας, ακόμη και γνωστούς μας ανθρώπους. Σε αυτούς καλό είναι να επιστήσουμε την προσοχή.
Κορωνοϊός και ψυχολογία: Τι πρέπει, τελικά, να κάνουμε;
Όσο τηρούμε τα μέτρα που έχουν επιβληθεί, τόσο πιο προστατευμένη θα είναι η σωματική-οργανική μας υγεία, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στη νόσηση από τον κορωνοϊό. Τι γίνεται, όμως, με την ψυχική μας υγεία; Την προσέχουμε εξίσου; Κάνουμε κάτι για αυτή; Φροντίζουμε να την κρατήσουμε σε καλά επίπεδα; Το θέμα «κορωνοϊός και ψυχολογία» μπορεί να εγείρει τέτοια ερωτήματα που καλό είναι να απασχολήσουν όλους εμάς. Σήμερα είναι ο κορωνοϊός, σε κάποια άλλη περίοδο ενδεχομένως να εμφανιστεί ένας άλλος δημόσιος κίνδυνος, ακολουθούμενος από ένα άλλο συλλογικό τραύμα…
Αναπόσπαστο κομμάτι της προστασίας του εαυτού μας και του διπλανού μας από το καθετί είναι και η πρόληψη για την καλή ψυχική υγεία. Κι αν ήδη δεν έχουμε δώσει τη δέουσα σημασία σε αυτό το κομμάτι, μπορούμε να το κάνουμε τώρα. Με αφορμή αυτό το άρθρο. Ας θέσουμε στον εαυτό μας τα τελευταία αυτά ερωτήματα. Ας προσπαθήσουμε να δώσουμε απαντήσεις, να βρούμε λύσεις. Και, αν αντιληφθούμε ότι δεν μπορούμε μόνοι να αντεπεξέλθουμε, μπορούμε κάλλιστα να λάβουμε βοήθεια από την γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ή από κάποιον/-α ψυχολόγο, ειδικευμένο στα θέματα κρίσεων.
Ας ερμηνεύσουμε διαφορετικά τις όλες αλλαγές.
Γιατί να δούμε τις αλλαγές και τους περιορισμούς στην καθημερινότητά μας ως συμβάντα που μας εκνευρίζουν ή μας εγκλωβίζουν; Η παραμονή στο σπίτι θα μπορούσε εύκολα να αποτελέσει αφορμή για βελτίωση των σχέσεών μας με την οικογένειά μας. Για εύρεση νέων κοινών δραστηριοτήτων ή εξερεύνηση των ατομικών μας ενδιαφερόντων. Η απουσία από τη σχολή, το σχολείο, τη δουλειά ή από το χώρο του γραφείου θα μπορούσε εύκολα να αποτελέσει αφορμή για περισσότερη ξεκούραση στο σπίτι. Κάτι σαν διακοπές από την κουραστικές και εντατικές απαιτήσεις της δουλειάς ή του σχολείου, που εκτός των άλλων εμπεριείχαν χρόνο και κόπο για την απαραίτητα μετακίνηση.
Επιπρόσθετα, γιατί να δούμε τον κορωνοϊό ως έναν πολέμιο της υγείας μας, που ήρθε στην κοινωνία μας – είτε ως θεία τιμωρία είτε ως ανθρώπινο σφάλμα είτε… είτε… είτε… – με σκοπό να μας αφανίσει; Η εμφάνιση του καινούριου ιού θα μπορούσε εύκολα να αποτελέσει αφορμή να είμαστε πιο προσεκτικοί στις κοινωνικές μας επαφές και στην ατομική μας υγιεινή. Μια αφορμή να δούμε αλλιώς τον κόσμο γύρω μας· να αναθεωρήσουμε τη ζωή και καθημερινότητά μας· να αναλογιστούμε πόσο τρωτοί και ευάλωτοι είμαστε κι οπότε στο να ζούμε κάθε στιγμή μας με ζωντάνια, ενεργητικότητα και θετικότητα.
Η διαχείριση και ο έλεγχος των σκέψεων που κάνουμε, των σεναρίων που σχηματίζουμε στο μυαλό μας, είναι επιτακτικά.
Σε περιόδους κρίσεως, είναι φυσιολογικό να εστιάζουμε σε γεγονότα που μας προκαλούν φόβο και στρες. Καθώς μια εισερχόμενη απειλή δεν μπορεί να μας δημιουργεί κάτι αντίθετο, παρά να θέτει σε κίνδυνο τον ψυχισμό μας. Εντούτοις, η συνεχής ενασχόληση μόνο με αυτήν (εν προκειμένω με τον κορωνοϊό), η εμμονική ανάλυση των δεδομένων και πληροφοριών που λαμβάνουμε, μας απομακρύνει από κάθε άλλη δραστηριότητα της ημέρας μας, από κάθε άλλη χαρά που μέχρις σήμερα λαμβάναμε. Είναι άλλο πράγμα να προστατεύουμε τον εαυτό μας και τους αγαπημένους μας ανθρώπους. Και εντελώς διαφορετικό το να βιώνουμε το φόβο, το άγχος και τον πανικό στα άκρα. Μια καταστροφολογική στάση σε καμία περίπτωση δε θα φανεί βοηθητική για κανέναν και καμιά μας…
Τέλος, σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να έχουμε εμπιστοσύνη στα ευρήματα της επιστημονικής κοινότητας. Στις παραινέσεις και τα μέτρα που λαμβάνουν σε συνεργασία με το κράτος με στόχο την πρόληψη της υγείας των περισσοτέρων από εμάς. Όπως επίσης, είναι σημαντικό να επιλέγουμε προσεκτικά και με σύνεση τις πηγές από τις οποίες παίρνουμε πληροφορίες για το ζήτημα. Να είναι επιστημονικές ή να μεταδίδουν ευθέως τα επιστημονικά λόγια και ευρήματα. Και, αν δεν είμαστε σίγουροι για την εγκυρότητα, αξιοπιστία και ορθότητά τους, μπορούμε σε κάθε περίπτωση να ενημερωνόμαστε από την ιστοσελίδα των υπεύθυνων οργανισμών (π.χ. του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας ή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας).
Η ζωή δε σταματά. Οι σχέσεις, οι δραστηριότητες, τα ενδιαφέροντα που είχαμε θα τα έχουμε και μετά τον κορωνοϊό, και μετά την οποιαδήποτε άλλη κρίση. Το βασικό είναι να βγούμε επωφελημένοι και καλύτερα εφοδιασμένοι από την κατάσταση.