Στους περισσότερους και στις περισσότερες από εμάς θα έχει συμβεί να σκεφτούμε, να πούμε ή να πράξουμε κάτι το οποίο θα αισθανθούμε με βεβαιότητα ότι έχουμε ξανασκεφτεί, ξαναπεί ή ξαναπράξει αντιστοίχως στο παρελθόν. Άλλωστε, οι επιστημονικές έρευνες ανά τα χρόνια έχουν πιστοποιήσει ότι παραπάνω από το 70% των ανθρώπων θα βιώσουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους την εμπειρία που ονομάζουμε déjà vu.
Τι είναι το deja vu ετυμολογικά
Ο γαλλικός όρος deja vu (déjà vu) σημαίνει στα ελληνικά «αυτό που έχει ήδη ιδωθεί (εκ του «βλέπω» το ιδωθεί). Στην Ελλάδα, παρόλο που πολλοί μιλάμε για το deja vu και ψάχνουμε για το τι είναι το deja vu, η ορθή ονομασία που υφίσταται είναι αυτή της «προμνησίας». Όπως παρουσιάζεται από τα συνθετικά της λέξεως, πρόκειται για τη δυνατότητα μνήμης εκ των προτέρων.
Τι είναι το deja vu σύμφωνα με παλαιότερες πεποιθήσεις
Οι αντιλήψεις που επικρατούσαν τα παλαιότερα χρόνια, από χιλιετίες πριν έως και προ μερικών δεκαετιών, τόσο των απλών ανθρώπων όσο και των επιστημόνων, το φαινόμενο ονόματι deja vu ήταν κάτι διαφορετικό από αυτό που θεωρείται ότι είναι σήμερα, και, ως εκ τούτου, οφειλόταν σε διαφορετικούς παράγοντες από αυτούς στους οποίους αποδεικνύεται πλέον να οφείλει την εμφάνισή του.
- Σύνδεση με τη μετενσάρκωση. Η πρώτη χρονολογικά πεποίθηση που υφίστατο ήταν το deja vu συνδέεται άμεσα με τη μετενσάρκωση, την ικανότητα και φυσική πορεία του ανθρώπου που είχε προηγούμενη και έχει επόμενες ζωές. Καθ’ όσον βρίσκεται στην καθεμία, υπάρχουν μερικές φορές μνήμες για συμπεριφορές, λόγια και πράξεις του από την προηγούμενη ζωή του που του έρχονται ως ανάμνηση στην τρέχουσα ζωή που βιώνει, με αποτέλεσμα να νιώθει πως αυτό που κάνει ή λέει το έχει κάνει ξανά ή το έχει πει ξανά παλαιότερα, δίχως βέβαια να θυμάται ακριβώς πότε, πού και σε ποιο περιβάλλον γενικότερα. Ασφαλώς, μία τέτοια απλολαϊκή αντίληψη δεν έχει υποστηριχθεί επιστημονικά, εξ ου και η μη αποδοχή της από τη σύγχρονη κοινωνία.
- Συσχέτιση με το άγχος ή τη σχιζοφρένεια. Σχετικά πιο πρόσφατα, κι όταν οι άνθρωποι άρχισαν να κατανοούν (έστω και λανθασμένα…) και να μιλούν για την έννοια της τρέλας και της νόσου της ψυχής, εμφανίστηκε μία άλλη απάντηση στο τι είναι το deja vu. Σύμφωνα με αυτή, λοιπόν, το φαινόμενο που σήμερα αποκαλούμε προμνησία είχε σχέση με το άγχος που πιθανώς κατέκλυζε κάποιον ή ακόμη και με τη σχιζοφρένεια από την οποία έπασχε κι ίσως ακόμα να μην το γνώριζε. Μάλιστα, αυτή η εκτίμηση είχε γίνει από πλευράς των επιστημόνων, ενώ αρκετά σύντομα απορρίφθηκε.
- Εξήγηση ως καθυστέρηση στη μεταφορά των προσληφθέντων μηνυμάτων. Μία τρίτη εκδοχή ως απόκριση της επιστημονικής κοινότητας για το τι είναι το deja vu και κυρίως για το πού οφείλεται βασιζόταν στην καθυστέρηση που επικρατεί από την ώρα που τα μάτια βλέπουν μία πληροφορία / ένα ερέθισμα / ένα μήνυμα μέχρι να το μεταφέρουν στον εγκέφαλο για να γίνει η διαδικασία αντίληψης, κατανόησης και απομνημόνευσης ή αποθήκευσής του. Πότε έπαψε να θεωρείται ορθή η εν λόγω εκδοχή; Όταν ικανός αριθμός τυφλών ατόμων δηλώσαν ότι είχαν βιώσει το φαινόμενο deja vu.
Τι είναι το deja vu για τη σημερινή εποχή και πού οφείλεται σύμφωνα με την Ψυχολογία
Εν αντιθέσει με δεκάδες πεποιθήσεις των ανθρώπων και εκτιμήσεις των επιστημόνων ανά τα χρόνια, η απάντηση που δίνει η σύγχρονη Ψυχολογία για το τι είναι το deja vu τελικά διαφέρει σε μεγάλο βαθμό.
Πιο ειδικά, σήμερα πιστεύεται ότι το φαινόμενο αυτό σχετίζεται άρρηκτα με:
- Την προσωρινή επιληψία του λοβού του εγκεφάλου και
- Τις «λανθασμένες» συνδέσεις / συσχετίσεις στις οποίες προβαίνει ο ανθρώπινος εγκέφαλος.
Τι σημαίνουν αυτά;
1)Ο λοβός του εγκεφάλου μας μπορεί να βιώσει μία εντελώς προσωρινή επιληψία που οδηγεί σε μία νευρολογική ανωμαλία του μυαλού και διαμορφώνει εν τέλει την εντύπωση ότι ξαναζούμε κάτι που είχαμε ζήσει παρελθοντικά. Πρόκειται για ένα ήπιο επεισόδιο επιληψίας, που σε καμία περίπτωση δε διαταράσσει την υγιή υπόσταση του οργανισμού μας. Εντούτοις, όταν κάποιο άτομο βιώνει συχνά τέτοια στιγμιότυπα και παράλληλα παρουσιάζει πονοκεφάλους και ημικρανίες, τότε το φαινόμενο της προμνησίας μπορεί να είναι επιβλαβές για τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου αλλά και γενικότερα του οργανισμού του, ενώ συνήθως προϊδεάζει για κάποια νευρολογική ή ψυχική διαταραχή.
Πού οφείλεται αυτή η προσωρινή επιληψία του λοβού;
Όπως μέχρι στιγμής φαίνεται, τα αίτιά της σχετίζονται με το αιφνίδιο και το ιδιαίτερα απότομο ξύπνημα κάποιου από τον ύπνο του.
2)Τέλος, όσον αφορά στη δεύτερη εκδοχή που ισχύει συγχρόνως με την πρώτη, χρειάζεται να επισημάνουμε πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί βάσει συνδέσεων / συσχετίσεων. Τι σημαίνει αυτό; Ότι για την αποθήκευση και την ανάκληση πληροφοριών συνδέει ορισμένα πράγματα μεταξύ τους, για παράδειγμα τη μυρωδιά του αρώματος μίας φίλης με τη συγκεκριμένη γυναίκα ή το τάδε φαγητό με το συγκεκριμένο εστιατόριο που συνέβη να καταναλωθεί και με το σερβιτόρο που το έφερε. Κατά την προσπάθειά μας να ανασύρουμε και να ανακαλέσουμε, λοιπόν, κάποια πληροφορία, ο εγκέφαλός μας οδηγείται στο κατάλληλο σύνολο πληροφοριών που έχει κρατήσει. Εδώ, όμως, είναι που εγκυμονεί ο κίνδυνος κάποια ή κάποιες από τις πληροφορίες αυτές να έχουν αλλοιωθεί λόγω της παρόδου του χρόνου ή να έχουν «μπλεχτεί» με άλλες παρόμοιες. Τότε ακριβώς είναι που δημιουργείται το φαινόμενο deja vu και το άτομο έχει την αίσθηση ότι έχει βιώσει ξανά κάτι ή έχει δει παρελθοντικά κάτι που βιώνει στο παρόν του.
Τι είναι το deja vu σήμερα και πού αλλού μπορεί να οφείλεται
Πέραν της ψυχολογίας και των νευροεπιστημών, είναι σημαντικό να αναφέρουμε κι άλλες εκδοχές σε σχέση με το τι είναι το deja vu για τη σημερινή εποχή, σύμφωνα με τους πιο σύγχρονους (χρονολογικά) επιστήμονες.
- Ορισμένες φαρμακευτικές ουσίες (καλύτερα να μην μπλέκουμε με ονόματα, ενδεικτικά όμως θα αναφέρουμε την αμανταδίνη) που χρησιμοποιούνται συνήθως για την αντιμετώπιση της γρίπης έχουν θεωρηθεί ικανές να προκαλέσουν το φαινόμενο της προμνησίας στα άτομα ή έστω να αυξήσουν τις πιθανότητες για την εμφάνισή του.
- Κάτι αντίστοιχο έχει αποδειχθεί ερευνητικά πως ισχύει και για διάφορες ναρκωτικές ουσίες.
- Τέλος, στα πλαίσια της επιστήμης της γενετικής, έχει φανεί πως ένα συγκεκριμένο γονίδιο, το LGII, είναι ικανό να αυξήσει επίσης τις πιθανότητες εκδήλωσης ενός περιστατικού déjà vu, μιας και μπορεί να επιταχύνει την ικανότητα αναθύμησης παλαιότερων γεγονότων, τα οποία με τη σειρά τους θα μπορούσαν να «μπλεχτούν» με παρόντα συμβάντα.