Πότε ο έρωτας, ο παθιασμένος έρωτας, η έγγαμη σχέση, ο δεσμός και η κοινή συμπόρευση στη ζωή περνούν στο στάδιο της εξάρτησης; Πώς να ξεχωρίσεις μία σχέση εξάρτησης, μία σχέση τοξική κι εν δυνάμει καταστροφική από μία σχέση αγάπης και πραγματικού αλληλοενδιαφέροντος;
Στο συγκεκριμένο άρθρο του ηλεκτρονικού περιοδικού Δυναμική Γυναίκα θα δούμε τι είναι εν συντομία μία σχέση εξάρτησης, ποιες είναι οι αιτίες που τη δημιουργούν και οι λόγοι που μένουμε σε μία τέτοια σχέση, καθώς επίσης και πώς μπορεί η καθεμία και ο καθένας από εσάς να καταλάβει εάν βρίσκεται σε μία σχέση εξάρτησης μέσω ορισμένων αναγνωριστικών σημαδιών.
Προλογικά
Αρχικά, πιστεύουμε ότι είναι μείζονος σημασίας να προβούμε στην επισήμανση ενός δεδομένου το οποίοι πολλοί παραβλέπουν. Ο τρόπος με τον οποίο ένας άνδρας και μία γυναίκα αγαπάει εξαρτάται άμεσα από την προσωπικότητά του κι όχι από το / τη σύντροφο που έχει επιλέξει. Όλοι κάποτε λέμε στο ταίρι μας ότι αγαπάμε, όπως άλλωστε αναφέρουμε και σε άλλα οικεία και αγαπημένα μας πρόσωπα. Ωστόσο, ο τρόπος έκφρασης και κυρίως το τι σημαίνει το «σε αγαπάω» διαφέρει από άτομο σε άτομο· με άλλα λόγια, η έκφανση της αγάπης κάθε ανθρώπου είναι διαφορετική και φυσικά μοναδική, όπως άλλωστε είναι και η προσωπικότητα του καθενός.
Επίσης, από πλευράς της Ψυχολογίας και συγκεκριμένων προσεγγίσεών της (π.χ. της ψυχαναλυτικής) η επιλογή του / της συντρόφου κάποιου εξαρτάται άμεσα από τη σχέση που είχαν (ή και έχουν) οι γονείς του ατόμου. Τη σχέση τόσο μεταξύ τους όσο και με το παιδί τους, το άτομο δηλαδή που πλέον είναι σε θέση να επιλέξει δικό του / δική του σύντροφο. Αυτό σημαίνει πως μία απόμακρη και ψυχρή σχέση ανάμεσα σε δύο γονείς μπορεί να έχει ως συνέπεια η κόρη τους να μην είναι τρυφερή και να μην επιθυμεί να αγγίζει με τρυφερότητα το μελλοντικό σύντροφό της.
Γιατί τα λέμε, όμως, αυτά; Για τον εξής λόγο: για να τονίσουμε σε εσένα και σε κάθε αναγνώστρια και αναγνώστη του παρόντος άρθρου μας πως μία σχέση εξάρτησης (όπως επίσης και κάθε άλλου είδους σχέση) φέρει σίγουρα στίγματα της ερωτικής σχέσης των γονέων (μπορεί στην ουσία να αποτελεί επανάληψη συμπεριφορών και στάσεων των τελευταίων), ενώ είναι σημαντικό να μην παραβλέπουμε πως ο ίδιος μας ο εαυτός, η δική μας ξεχωριστή προσωπικότητα «ευθύνεται» για το αν τελικά θα συνάψουμε μία σχέση εξάρτησης ή όχι, άσχετα από άλλους παράγοντες που ενδεχομένως να συνυπάρχουν.
Αιτίες
Για ποιο λόγο δημιουργείται μία σχέση εξάρτησης και, κατ’ επέκταση, γιατί ένας άνδρας ή μία γυναίκα παραμένει σε μία τέτοια σχέση, ακόμη κι όταν αναγνωρίζει πως πράγματι η σχέση της είναι τοξική;
Κατ’ ουσίαν, η αιτία είναι μία: το άτομο αυτό δεν έχει υψηλή αυτοεκτίμηση, δηλαδή δεν αγαπά και δεν εμπιστεύεται σε ικανοποιητικό βαθμό τον εαυτό του, ενώ παράλληλα αισθάνεται πως δε δύναται να σταθεί μόνος του στη ζωή. Ρίζα αυτού φαίνεται να είναι οι επιδράσεις του είδους της σχέσεως των δύο γονέων, όπως αναφέραμε και προηγουμένως, αλλά και οι επιδράσεις του είδους της σχέσης του με το ίδιο. Παραδείγματος χάριν, ένα παιδί που δεν πήρε έντονο ενδιαφέρον από τους γονείς τους, είναι πολύ πιθανό να αναζητά σχεδόν απεγνωσμένα να λάβει την προσοχή, το ενδιαφέρον και τη φροντίδα από το σύντροφό του κατά την ενήλικη ζωή του. Κι όταν βρίσκει έναν άνθρωπο που του προσφέρει όλα αυτά, ή όταν τουλάχιστον έτσι πιστεύει, τότε είναι που δεν επιθυμεί ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα να το χάσει από τη ζωή του.
Επιπρόσθετα, υπάρχουν ορισμένα ακόμη πραγματάκια που θα μπορούσαν από κάποιον να θεωρηθούν ως αιτίες για τη δημιουργία μίας σχέσης εξάρτησης, τα οποία και θα αναφέρουμε ευθύς αμέσως. Σε κάθε περίπτωση πάντως, κατά τη γνώμη μας, δεν πρόκειται για διακριτές αιτίες του φαινομένου, αλλά για επιμέρους κομμάτια της προαναφερθείσας αιτίας με τη βαθύτερη ρίζα της.
Πιο συγκεκριμένα, μία σχέση εξάρτησης λέγεται πως συνιστά αποτέλεσμα του φόβου μοναξιάς που το ένα ή και τα δύο μέλη αισθάνονται. Το άτομο φοβάται για το πώς θα είναι η καθημερινότητά του δίχως την παρουσία του συντρόφου του, φοβάται για το πώς θα είναι η ζωή του, φοβάται για πώς θα είναι η ψυχολογία του, φοβάται πώς δε θα βρεθεί άλλος σύντροφος «αντάξιος» του νυν του, ενδεχομένως ακόμα να φοβάται μήπως ο τωρινός σύντροφός του τού προκαλεί προβλήματα έπειτα από το χωρισμό τους.
Η ελπίδα θεωρείται, επίσης, ένας από τους λόγους που μένει κανείς σε μία σχέση εξάρτησης, ακόμα κι αν έχει αναγνωρίσει πως ο δεσμός του είναι καταστροφικός και σίγουρα μη εποικοδομητικός. Ελπίζει ότι η σχέση τους θα αλλάξει. Ελπίζει ότι ο σύντροφός του θα αλλάξει. Ελπίζει ότι το άμεσο ή μακρινό κοινό μέλλον τους θα φτιάξει. Αυτά, αγαπητές μου, αποτελούν ευσεβείς πόθους στις περισσότερες περιπτώσεις, που μόνο λειτουργικοί και βοηθητικοί δεν μπορούν να είναι στην πραγματικότητα. Μία σχέση εξάρτησης δεν παύει να είναι καταστροφική επειδή έτσι ελπίζουμε εμείς, έτσι ευχόμαστε εμείς. Απαιτείται κόπος και προσπάθεια από τα δύο μέλη προκειμένου να καταστεί υγιής, ίσως μάλιστα και κάποιες συνεδρίες σε ψυχολόγο ειδικευμένο στη συμβουλευτική ζεύγους.
Τι κι αν ο σύντροφός σου είναι εξαρτημένος από εσένα και τη σχέση σας κι αυτό είναι κάτι που έχεις αντιληφθεί; Τι κι αν εσύ είσαι έτσι προς εκείνον και το δεσμό σας; Τα 2, 5, 10, 25 χρόνια που είστε μαζί σας έχουν κάνει να έχετε συνηθίσει – κατά κάποιον τρόπο – το ότι είστε μαζί, κάνετε τα τάδε πράγματα μέσα στη μέρα σας και λοιπά. Η συνήθεια, λοιπόν, θα μπορούσε να συνεκτιμηθεί στις επιμέρους αιτίες για την παραμονή σε μία σχέση εξάρτησης.
Τέλος, ένας άλλος παράγοντας που κάνει πολλές φορές τα άτομα να παραμένουν σε σχέσεις μη λειτουργικές, μη εποικοδομητικές, αντιθέτως καταστροφικές, τοξικές ή εξαρτημένες έχει να κάνει με τα παιδιά, το γεγονός δηλαδή ότι το ζευγάρι έχει αποκτήσει απογόνους, τους οποίους λαμβάνει υπ’ όψιν του όταν σκέφτεται να χωρίσει. Βέβαια, θα ήταν σφάλμα από πλευράς μας να θεωρήσουμε αιτία για τη δημιουργία και παραμονή σε μία σχέση εξάρτησης την ύπαρξη παιδιών. Όπως λογικά αντιλαμβάνεσαι κι εσύ, σίγουρα αποτελεί έναν παράγοντα ανασταλτικό στο να πραγματοποιηθεί ο χωρισμός, όμως είναι εξ ολοκλήρου μία αφορμή, μία πρόφαση, ένα «πάτημα» για να μην προβεί σε διάζευξη ο εξαρτημένος στη σχέση.
Αναγνώριση
Πώς να αναγνωρίσεις εάν βρίσκεσαι σε μία σχέση εξάρτησης; Ευθύς αμέσως θα σου αναφέρουμε 5 σημάδια, πέντε ενδείξεις που μπορούν να σου φανερώσουν πως έχεις μία εξαρτημένη σχέση και πως είναι επιτακτικό να κάνεις κάτι τόσο εσύ όσο και ο σύντροφός σου προκειμένου να μην παραμένετε σε μία σχέση που σας φθείρει σιγά – σιγά.
Σημάδι πρώτο: Οι συγκρούσεις με το σύντροφό σου είναι έντονες και τακτικές. Έχουμε επανειλημμένως επισημάνει στα άρθρα μας πως οι καβγάδες στα πλαίσια μία δυαδικής σχέσης είναι απαραίτητοι μιας και υποδεικνύουν ότι υπάρχει ενδιαφέρον του ενός προς τον άλλον. Όμως, όταν οι διενέξεις αυτές γίνονται πολύ έντονες, είναι σχεδόν καθημερινές και σχεδόν ποτέ δεν επιχειρείται στο τέλος η ουσιαστική επίλυσή τους, τότε συνιστούν ένα από τα βασικότερα σημάδια ότι είσαι σε μία σχέση τοξική, ενδεχομένως σε μία σχέση εξάρτησης.
Σημάδι δεύτερο: Νιώθεις καθημερινά άγχος, εκνευρισμό, απογοήτευση, στενοχώρια, θλίψη. Κι όλα αυτά κυρίως σε σχέση με τον αγαπημένο σου, αλλά επεκτείνονται και σε οποιονδήποτε και ο,τιδήποτε άλλο μπορεί να ενταχθεί στην ημέρα σου. Αυτό, όμως, που υποδηλώνει πως βρίσκεσαι σε μία σχέση εξάρτησης είναι πως, παρ’ όλη την ένταση των άσχημων αυτών αισθημάτων σου, δεν κάνεις κάτι για να λυθούν. Δε συζητάς με το σύντροφό σου διότι φοβάσαι τις αντιδράσεις του κι άρα τις επιπτώσεις που θα έχει η αρχική κουβέντα σου στη σχέση σας. Μάλιστα, είναι πολύ πιθανό να μην εκφράζεις σε ούτε στον ίδιο ούτε σε κανένα ότι είσαι στενοχωρημένη, αγχωμένη, απογοητευμένη ή νευριασμένη αρκετά συχνά, κρατώντας όλα αυτά μέσα σου. Χείριστη απόδειξη αυτού θα μπορούσε να αποτελεί το ότι όλα αυτά τα έχει εκλογικεύσει, τα θεωρείς δηλαδή λογικά προς ύπαρξη στα πλαίσια μιας ερωτικής σχέσης, οπότε και είναι αυτονόητο από εσένα το να τα δέχεσαι και να τα υπομένεις…
Σημάδι τρίτο: Η σχέση σας μοιάζει περισσότερο με μια… εμμονή. Είναι ο μόνος παράγοντας από τον οποίο εξαρτάται η διάθεσή σου, το τι θα κάνεις μέσα στην ημέρα σου, το πρώτο πράγμα που σκέφτεσαι με το που ξυπνάς και το τελευταίο προτού κοιμηθείς. Ενδεχομένως, μάλιστα, να ξυπνάς κι εν μέσω της νυκτός λόγω εγνοιών και σκέψεων σχετικών με εκείνον που σε κατακλύζουν ακόμη και στον ύπνο σου. Όλα περιστρέφονται γύρω από τον καλό σου και τη σχέση σας. Όλα πρέπει, όπως υποστηρίζεις, να προγραμματίζονται βάσει αυτού και της κοινής πορείας σας.
Σημάδι τέταρτο: Όταν σκέφτεσαι τη σχέση με τον αγαπημένο σου, εστιάζεις μόνο ή κυρίως στα θετικά σημεία της. Είναι εμφανές πως αρνείσαι εν μέρει ή πλήρως να δεις τα αρνητικά στοιχεία της, εξ ου και το γιατί δεν καταλαβαίνεις το ότι πιθανότατα να βρίσκεσαι σε μία σχέση εξάρτησης, που μόνο καλό δεν κάνει πρώτα σε εσένα κι έπειτα σε εκείνον.
Σημάδι πέμπτο: Οι φίλοι και η οικογένειά σου έχουν αρχίσει να σε συμβουλεύουν κάπως διακριτικά με παραινέσεις του τύπου: «Μα, βρε αγάπη μου, αφού δεν περνάτε πολύ καλά όταν είστε μαζί, μήπως να πάρετε για λίγο καιρό τις αποστάσεις σας κι έπειτα βλέπετε;». Ή πιθανώς να κάνουν και λιγότερο διακριτικές παρεμβάσεις του στυλ: «Ρε κορίτσι μου, πώς είναι δυνατό να μη βλέπεις ότι αυτός ο άνθρωπος σου …[μπιπ] την ψυχολογία; Ότι έχεις πάθει μία άσχημη εξάρτηση μαζί του χωρίς αυτός να νιώθει έτσι για εσένα; Ότι είστε και οι δύο κολλημένοι μεταξύ σας κι έχετε κάνει στην άκρη όλους τους άλλους;».
Εν κατακλείδι
Δύο ερωτήματα γεννώνται στο τέλος της παρούσας κουβέντας: Μπορεί τελικά κάποιος να αντιληφθεί ότι βρίσκεται σε μία σχέση εξάρτησης; Κι αν ναι, τι χρειάζεται να κάνει προκειμένου να ξεπεράσει τις αρνητικές επιπτώσεις που το είδος της σχέσης του τού προκαλεί;
Η απάντησή μας έχει ως εξής: ναι, φυσικά και ένας άνδρας ή μία γυναίκα μπορεί (δυνητικά) να αναγνωρίσει με βεβαιότητα ή έστω να υποψιαστεί ότι βρίσκεται σε μία σχέση εξάρτησης ή έστω σε μία σχέση που δεν κάνει καλό στον ίδιο / στην ίδια. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, όμως, όταν το ίδιο άτομο είναι το «εξαρτημένο» στη σχέση αυτή, καθίσταται δυσκολότερο το να αντιληφθεί πως πράγματι είναι σε μία σχέση εξάρτησης και ότι είναι αναγκαίο να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις προκειμένου να αλλάξει ριζικά η κατάσταση. Διότι συνήθως αρνούμαστε στον εαυτό μας, λόγω του φόβου της μοναξιάς και της χαμηλής αυτοεκτίμησης που αναπτύξαμε παραπάνω, ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει στην πραγματικότητα. Αυτό που μπορεί ο καθένας και η καθεμία να κάνει όταν έχει ακόμη και μικρές υποψίες για το ότι κάτι δεν πάει καλά στη σχέση του είναι να επισκεφθεί έναν ειδικό και να λάβει την επιστημονική κι άρα «αντικειμενική» ή έστω εξωτερική γνώμη του.