Είναι πράγματι αρνητικό το μόνιμο άγχος; Είναι αλήθεια ότι υπάρχει παντού γύρω μας; Σε ποιους παράγοντες είναι πιθανό να οφείλεται το μόνιμο άγχος; Ποια είναι τα σημάδια εκείνα που μπορούν να μας δείξουν ότι ενδεχομένως να μας έχει καταβάλλει κι άρα ότι πρέπει να δράσουμε άμεσα και κατάλληλα; Και, τέλος, αν αναγνωρίσουμε και δεχθούμε ότι πάσχουμε από μόνιμο άγχος, πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά χωρίς να καταφύγουμε σε επισκέψεις σε έναν ειδικό ή ακόμη και στη λήψη φαρμακευτικής αγωγής;
Το περιοδικό Δυναμική Γυναίκα θα προσπαθήσει να απαντήσει ένα προς ένα τα παραπάνω τιθέμενα ερωτήματα έτσι ώστε εσύ (και κάθε «εσύ») που προβληματίζεσαι σχετικά με το μόνιμο άγχος το δικό σου ή κάποιου οικείου προσώπου σου να μάθεις καλύτερα κάποια πράγματα και να βρεις ορισμένες διεξόδους.
Μόνιμο άγχος: Κοινωνικοί μύθοι
Όπως και για πάμπολλα άλλα ζητήματα, η ανθρώπινη κοινωνία αναπτύσσει, διαμορφώνει και διαδίδει διάφορες αναπαραστάσεις, πεποιθήσεις και αντιλήψεις δηλαδή, οι οποίες στην πραγματικότητας θα λέγαμε ότι δεν είναι «ορθές» ή, για να είμαστε σαφέστερες, δεν αντικατοπτρίζουν την αληθινή φύση του εκάστοτε θέματος. Το μόνιμο άγχος αποτελεί αναντίρρητα ένα τέτοιο θέμα, οι δύο βασικότεροι και ευρύτατα διαδεδομένοι κοινωνικοί μύθοι για το οποίο, που ασφαλώς επηρεάζουν τόσο τη γνώμη μας όσο και τη στάση ζωής και τη συμπεριφορά μας εν γένει, είναι οι εξής:
1. Το μόνιμο άγχος (στρες) είναι «κακό»
Πόσες από εσάς θεωρούν το μόνιμο άγχος και γενικότερα αυτό που λέμε stress ως κάτι το αρνητικό; Η πλειοψηφία σίγουρα. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι το άγχος αυτό καθαυτό δε συνιστά κάτι το «κακό». Αντιθέτως, αρνητικά ενδέχεται να αποβούν ορισμένα από τα σημάδια και κάποιες από τις επιπτώσεις που αυτό μπορεί να επιφέρει σε όσες (και όσους) από εσάς το εκλαμβάνουν έτσι. Ουκ ολίγα, όμως, τα άτομα εκείνα που εκλαμβάνουν το μόνιμο άγχος τους ως ένα κίνητρο, ως μία κινητήρια δύναμη που του ωθεί στο να επικεντρώνονται στον εκάστοτε στόχο τους, να προσπαθούν ακόμη πιο πεισματικά να τον επιτύχουν και εν τέλει να τα καταφέρνουν, υπερνικώντας συγχρόνως και το στρες που τους διακατείχε. Η Ψυχολογία αναφέρει ότι το στρες μπορεί να μας ακινητοποιεί αλλά μπορεί και να μας κινητοποιεί· είναι στο χέρι μας τι από τα δύο θα γίνει!
2. Το άγχος είναι παντού γύρω μας, επομένως πρέπει να ζούμε με αυτό
Όχι, το άγχος δε βρίσκεται παντού ούτε είμαστε υποχρεωμένες να ζήσουμε υπό τη σκιά του και ό,τι αυτό επιτάσσει. Είναι αναμφίβολο ότι υπάρχουν πολυάριθμες καταστάσεις, εν δυνάμει στρεσογόνες, όπως είναι για παράδειγμα οι οικονομικές δυσχέρειες, οι οικογενειακές υποχρεώσεις, ένας χωρισμός κ.τ.λ. Εντούτοις, αυτό δεν υποχρεώνει καμιά μας ούτε να υιοθετήσει την εξ ολοκλήρου εσφαλμένη πεποίθηση ότι το μόνιμο άγχος είναι ένα κίνδυνος που εγκυμονεί και κρύβεται πίσω από το καθετί ούτε να αποδεχθεί παθητικά την ύπαρξή του και να συμπεριφέρεται στην καθημερινότητά της σαν ένα στρατιωτάκι του.
Μόνιμο άγχος: Πιθανές αιτίες
Για την καθεμία από εμάς το άγχος μπορεί να πηγάζει από διάφορες μεμονωμένες καταστάσεις και συμβάντα που λαμβάνουν χώρα στη ζωή μας. Δεδομένου ότι οι καταστάσεις και τα γεγονότα αυτά συμβαίνουν περιστασιακά, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το άγχος αυτό ως «περιστασιακό άγχος» που οφείλεται στα μεμονωμένα αυτά περιστατικά.
Με μία βαθύτερη ματιά, ωστόσο, είναι εφικτό να εντοπίσουμε ορισμένες πιθανές αιτίες, εν δυνάμει στρεσογόνους παράγοντες, που ακόμη και αυτό το «περιστασιακό άγχος» στην πραγματικότητα έχει. Πρόκειται για ουσιαστικότερες, βαθύτερες, κοινές αιτίες άγχους που μας γεννούν αυτό το μόνιμο άγχος, το οποίο είτε αναγνωρίζουμε είτε όχι.
1. Οι υπερβολικές απαιτήσεις και προσδοκίες από τον εαυτό μας
Είναι εν μέρει λογικό να επιτρέπουμε στο εαυτό μας να αναγεννά και να διατηρεί στο εσωτερικό του μυαλού του ολοένα και περισσότερες απαιτήσεις και προσδοκίες για τον ίδιο, μιας και οι ρόλοι που έχουμε να διαδραματίσουμε σε μία κοινωνία όπως η σημερινή είναι πολύ και ποικίλοι, ενώ οι υποχρεώσεις του καθενός εξίσου πολλοί και πιεστικοί. Ειδικά όταν οι πολυάριθμες απαιτήσεις και προσδοκίες από εμάς δεν είναι σαφώς διατυπωμένες και ξεκάθαρες, τότε είναι που το χάος στο μυαλό μας και το μόνιμο άγχος κάνουν την εμφάνισή τους.
2. Οι προσδοκίες και η γνώμη των «σημαντικών άλλων» από εμάς
Οι «σημαντικοί άλλο», όπως χαρακτηρίζεται στις κοινωνικές επιστήμες – και ιδιαίτερα στην ψυχολογία – το κοινωνικό δίκτυο του καθενός μας, διαδραματίζουν σημαίνοντα ρόλο για το μόνιμο άγχος. Φυσικά και δεν μπορούμε να αποδώσουμε την ευθύνη για το δικό μας άγχος σε κάποιο δεύτερο και τρίτο πρόσωπο, αφού (υποτίθεται ότι) είμαστε κυρίαρχοι του εαυτού μας και μόνο εμείς δυνάμεθα να τον κατευθύνουμε αναλόγως (για παράδειγμα, εν προκειμένω, ως προς το να καταληφθεί από άγχος, ως προς το να το αντιμετωπίσει ή ως προς το να το αποφύγει). Αρκετές φορές, λοιπόν, ωθούμαστε στην υλοποίηση των προσδοκιών που είτε ρητά μας έχουν αποσαφηνίσει οι γονείς, τα παιδιά, οι φίλοι μας είτε έμμεσα μας έχουν οι ίδιοι και ο «κόσμος» περάσει. «Τι θα πει ο κόσμος αν…;» δε λέμε συχνά; Ο εξαναγκασμός μας να πραγματοποιούμε τις επιθυμίες άλλων για να γινόμαστε επιθυμητοί, αρεστοί ή γιατί έτσι (νομίζουμε ότι) «πρέπει» είναι ακριβώς η αιτία εκείνη που δύναται να μας προκαλέσει ένα μόνιμο άγχος.
Μόνιμο άγχος: Σημάδια
Το έντονο και μόνιμο άγχος είναι πολύ πιθανό να εκδηλώνεται υπό τη μορφή συγκεκριμένων συμπτωμάτων, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να αποτελούν για εμάς ενδείξεις ότι πάσχουμε πράγματι από αυτό. Τέτοια συμπτώματα – σημάδια στρες είναι τα παρακάτω:
- Γυροειδής αλωπεκία ή, απλούστερα, τριχόπτωση.
- «Σύνδρομο κυκλικών εμετών», όπου συγκαταλέγονται οι συχνές τάσεις για εμετό, οι ναυτίες και η αίσθηση (έντονων) ζαλάδων.
- Αϋπνία και γενικώς δυσκολία στον ύπνο.
- Ανεξήγητη εφίδρωση, κυρίως στις παλάμες, τις πατούσες και το μέτωπο, η οποία δεν οφείλεται σε κάποιον εμφανή λόγο, π.χ. περπάτημα.
- Αδύναμη μνήμη.
- Ρινορραγία.
Μόνιμο άγχος: Αντιμετώπιση
Οι καλύτεροι τρόποι που ένας/ μία ψυχολόγος θα μας συνιστούσε προκειμένου να ξεπεράσουμε σταδιακά και μακροπρόθεσμα να εξαλείψουμε το έντονο και μόνιμο άγχος μας είναι αυτοί που θα αναφέρουμε ευθύς αμέσως. Να επισημάνουμε ότι ενδεχομένως να γνωρίζετε τα αγχολυτικά και άλλες μεθόδους που εγγυώνται άμεση αντιμετώπιση του στρες. Αυτό που ίσως να μη γνωρίζετε είναι ότι τέτοιες μέθοδοι έχουν πρόσκαιρα, παροδικά και αμφίβολα αποτελέσματα, γι’ αυτό και οι τρόποι που θα παρουσιάσουμε παρακάτω θεωρείται ότι έχουν μόνιμα αποτελέσματα κι επομένως απαιτούν μακροπρόθεσμη προσπάθεια, υπομονή και επιμονή.
1. Χαλάρωση
Η μέθοδος της χαλάρωσης ως τρόπος αντιμετώπισης του μόνιμου άγχους συνίσταται σε 3 φάσεις, όχι διακριτές χωροχρονικά μεταξύ τους: Α) Νευρομυϊκή χαλάρωση σε ένα ήρεμο δωμάτιο, κάνεις αργές εισπνοές και εκπνοές, ενώ ταυτόχρονα σφίγγεις με δύναμη το ένα από τα δύο σου χέρια σε γροθιά και αναμένεις για αρκετά δευτερόλεπτα. Έπειτα, το ανοίγεις σιγά – σιγά. Οι μύες και τα νεύρα σου θα έχουν εκείνη την ώρα χαλαρώσει. Β) Νοερή απεικόνιση· Όσο έχεις σφιγμένη τη γροθιά σου αλλά και για μερικά λεπτά μετά αφού την έχεις ανοίξει, συνεχίζεις τις βαθιές και αργές αναπνοές, διατηρείς κλειστά τα μάτια σου και σκέπτεσαι κάτι που σου αρέσει πολύ, κάποιο ευχάριστο γεγονός του παρελθόντος σου, κάποιο μέρος στο οποίο θα ήθελες να βρισκόσουν, ένα πρόσωπο αγαπητό ή ο,τιδήποτε σε γεμίζει χαρά. Γ) Ημερολογιακή καταγραφή· σε ένα τετραδιάκι που θα βάζεις ημερομηνίες ή σε ένα ημερολόγιο μπορείς να σημειώνεις κάθε φορά τα αποτελέσματα της διαδικασίας χαλάρωσης για να βλέπεις πόσο αποτελεσματική είναι μέρα με τη μέρα, καιρό με τον καιρό.
2. Διαχείριση χρόνου
Στην προκειμένη περίπτωση είναι θεμελιώδες το να διακρίνεις το σημαντικό για εσένα από αυτό που είναι επείγον. Παραδείγματος χάριν, μπορεί την τρέχουσα περίοδο να είναι σημαντική για εσένα η καλή σχέση σου με την κόρη σου, αλλά να είναι επείγουσα η πληρωμή του λογαριασμού του ηλεκτρικού ρεύματος. Επειδή στο μυαλό είναι λίγο δύσκολο, σε ένα τετράδιο μπορείς να καταγράφεις πρώτα τις υποχρεώσεις σου κι έπειτα τα χρονοδιαγράμματα, τα χρονικά διαστήματα δηλαδή εντός των οποίων πρέπει να τις έχεις διεκπεραιώσει. Πιο συγκεκριμένα, γράφεις αρχικά τη λίστα με όλες τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντά σου. Προσπάθησε να τις ιεραρχήσεις, από την περισσότερο προς τη λιγότερο βασική, σημαντική και επείγουσα για την κάθε εβδομάδα (ή για κάθε δύο εβδομάδες π.χ.). Εν συνεχεία, επιχείρησε – βάσει της σημαντικότητας και του κατά πόσο η καθεμία από τις ιεραρχημένες υποχρεώσεις σου επείγουν – να ορίσεις και να καταγράψεις το διάστημα μέσα στο οποίο θέλεις να έχει ολοκληρωθεί η καθεμία. Οι στόχοι σου πρέπει να είναι ρητά διατυπωμένοι και σαφείς: τι θες να πετύχεις, πότε και γιατί. Επιπρόσθετα, είναι επιτακτικό να αναθέσεις μερικές δουλειές και στους υπόλοιπους· είναι αδιανόητο να επιτρέπεις τόσο στους άλλους όσο κυρίως και στον εαυτό σου να περνούν όλα από τα χέρια σου.
3. Απόσπαση προσοχής
Η τρίτη κατά σειρά μέθοδος που ένας ειδικός σε ορισμένα άτομα συνιστά είναι η απόσπαση προσοχής, που επιτυγχάνει την αντιμετώπιση και την οριστική εξάλειψη του μόνιμου άγχους μέσα από την εκτέλεση κάποιας δραστηριότητας. Επειδή μόνη σου είναι πιθανό να μην εντοπίσεις κατευθείαν την καταλληλότερη δραστηριότητα/ τις καταλληλότερες δραστηριότητες που δύνανται να μειώσουν το μόνιμο άγχος σου, δεν υπάρχει λόγος παραίτησης ή απογοήτευσης. Θα δοκιμάσεις κι άλλες και σίγουρα θα εντοπίσεις την αρμόζουσα! Και πάλι έχουμε 3 στάδια, 3 εναλλακτικές κατευθύνσεις: Α) Εξάλειψη αρνητικών σκέψεων όποια αρνητική σκέψη εμφανίζεται στο μυαλό σου και πιστεύεις ότι ενδέχεται να ευθύνεται για το μόνιμο άγχος που έχεις, μπορείς να τη διώξεις απλά και μόνο χειριζόμενη το μυαλό σου. Διότι δεν είναι το ίδιο το αντικείμενο, δεν είναι το ίδιο το γεγονός, δεν είναι η ίδια η κατάσταση που σου προκαλεί το άγχος αλλά η σκέψη σου για το αυτή/ αυτό. Συνεπώς, αλλάζοντας όπως μπορείς τον τρόπο που σκέφτεσαι εκείνη τη στιγμή, διαχειρίζεσαι σωστά την αρνητική σκέψη, την αποβάλλεις από το μυαλό σου και παράλληλα αντιμετωπίζεις το «άγχος της στιγμής», το οποίο όπως προαναφέραμε κατ’ ουσίαν αποτελεί μόνιμο άγχος. Β) Παρατήρηση του περιβάλλοντος· παρατήρησε τι φορούν οι υπόλοιποι που βρίσκονται στον ίδιο χώρο με εσένα εκείνη τη στιγμή, πώς είναι τα αντικείμενο γύρω σου, τι υπάρχει στον περιβάλλοντα χώρο, τι συμβαίνει στην παρούσα φάση γύρω σου… Γ) Εναλλακτική ασχολία· ασχολήσου με κάτι άλλο, επί παραδείγματι με την παρακολούθηση τηλεόρασης, με το χορό, με μία αθλητική δραστηριότητα, με τις οικιακές δουλειές, με το διάβασμα ενός βιβλίου, με το μαγείρεμα, με την αναζήτηση στο internet πληροφοριών για κάτι που σου αρέσει.