Πώς να γίνεις καλύτερος γονιός; Υπάρχει κάποια συνταγή, καθορισμένοι τρόποι αναφορικά με το τι «πρέπει» και τι «δεν πρέπει» να κάνεις προκειμένου να είσαι πιο καλός γονέας απέναντι στο παιδί σου ή στα παιδιά σου; Τι θα μπορούσε να σε συμβουλεύσει η Ψυχολογία ( μιλάμε για τον κλάδο και τους ακολούθους της συμβουλευτικής κυρίως ψυχολογίας ) προκειμένου να βοηθηθείς σχετικά με το πώς να γίνεις καλύτερος γονιός; Αυτά θα δούμε στο συγκεκριμένο άρθρο μας.
Πώς να γίνεις καλύτερος γονιός – Συμβουλές από την οπτική της Ψυχολογίας
Πρώτα απ’ όλα, οφείλουμε να σε διαβεβαιώσουμε για ορισμένα πραγματάκια που ούτως ή άλλως γνωρίζεις ήδη, ωστόσο είναι χρήσιμο κι ωφέλιμο να τα ακούς ξανά και ξανά προκειμένου να τα υιοθετήσεις, όχι τόσο ως θεωρητικές απόψεις, αλλά κυρίως ως στάση ζωής.
Το να είσαι γονιός δεν είναι εύκολη υπόθεση
Πράγματι, το να γίνεται κάποιος γονιός, είτε πρόκειται για τον πατέρα είτε πρόκειται για τη μητέρα, δεν είναι σε καμία περίπτωση μία απλή, μία εύκολη υπόθεση. Η καθημερινότητά σου αλλάζει δραματικά (όχι με την κακή έννοια του όρου), οι συνήθειές σου το ίδιο, οι προτεραιότητές σου τροποποιούνται και θέτουν στο ανώτατο επίπεδό τους το παιδί σου. Αν η γονεϊκότητα ήταν μία απλή, μία εύκολη υπόθεση και διαδικασία, τότε σίγουρα δε θα υπήρχαν ψυχολόγοι, ειδικοί σύμβουλοι, συγγραφείς, μελετητές και όλοι εκείνοι που ασχολούνται σοβαρά κι επιστημονικά με το πώς αρμόζει να είναι οι σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιού, πώς μπορεί ένα παιδί να μεγαλώσει όσο το δυνατόν πιο κατάλληλα για το ίδιο, πώς μπορούμε να διαμορφώνουμε ένα σωστό περιβάλλον για αυτό και, τέλος, για το πώς μπορείς να γίνεις καλύτερος γονιός. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν σου, συνεπώς, ότι το να είσαι γονιός δεν είναι κάτι απλό, έχεις κάνει ήδη το πρώτο και βασικό βήμα για την επίτευξη του στόχου σου: για το πώς να γίνεις καλύτερος γονιός.
Δεν υπάρχει ένας τρόπος ανατροφής των παιδιών
Στην πλειονότητά τους οι γονείς, πόσο μάλλον οι μανούλες, αναρωτιούνται συχνά πυκνά τι πρέπει να κάνουν έτσι ώστε να μεγαλώσουν σωστά τα παιδιά τους. Αναμφισβήτητα, μία τέτοια απορία, ένας τέτοιος έντονος κι αέναος ίσως προβληματισμός είναι απολύτως δικαιολογημένος, διότι το ότι εσύ έχεις την ευθύνη να μεγαλώσεις ένα ή και περισσότερα παιδιά, έναν ή και περισσότερους ανθρώπους, γνωρίζοντας ότι θα τα επηρεάσεις, σού γεννούν την εν λόγω ανησυχία. Είναι απαραίτητο, όμως, να συνειδητοποιήσεις ότι δεν υπάρχει ένας, μοναδικός, ολόσωστος, καθολικά αποδεκτός κι άρα χρησιμοποιούμενος τρόπος για την ανατροφή των παιδιών. Κάθε παιδί είναι διαφορετικό· κάθε γονιός είναι διαφορετικός· κάθε οικογένεια είναι διαφορετική· κάθε κοινωνία είναι διαφορετική. Κι αυτό ακριβώς είναι που απαλλάσσει τον κόσμο από μία βαρετή μονοτονία, μία βαρετή ομοιογένεια, και παράλληλα του χαρίζει την ποικιλομορφία και τη διαφορετικότητα σε κάθε τομέα. Κατά συνέπεια, από τη στιγμή που δεν υπάρχει ένας «σωστός» τρόπος διαπαιδαγώγησης, δεν υπάρχουν και γονείς που είναι «ιδανικοί», και, το πώς να γίνεις καλύτερος γονιός δεν ακολουθεί μία συγκεκριμένη συνταγή.
Αυτό που υπάρχει και που μπορούμε εν προκειμένω να μοιραστούμε μαζί σας είναι ορισμένες συμβουλές σχετικές με το πώς να γίνεις καλύτερος γονιός, έχοντας πάντοτε στο νου μας τη λέξη «καλύτερος» εντός εισαγωγικών λόγω της υποκειμενικής χροιάς που ενέχει.
Αγάπα το παιδί σου
Θα μας πεις τώρα «Ποιος γονιός δεν αγαπάει το παιδί του;», κάτι που είναι εντελώς εύλογο. Η αναπαράσταση της κοινωνίας και της εποχής που βιώνουμε θέλει κάθε γονέα, ή έστω την πλειονότητα των γονέων, να αγαπά το παιδί του. Είναι ο νέος άνθρωπος που ο ίδιος μαζί με τον / τη σύντροφό του έφερε στον κόσμο ως καρπό της μεταξύ τους αγάπης, την οποία και μοιράζονται ή, καλύτερα, χαρίζουν απλόχερα στον απόγονό τους. Εμείς οφείλουμε, πάντως, να τονίσουμε ότι το να αγαπάς το παιδί σου και να του το δείχνεις καθημερινά είναι θεμελιώδους σημασίας για το πώς να γίνεις καλύτερος γονιός.
Αποδέξου το παιδί σου
Η αγάπη από μόνη της δεν επαρκεί εάν δε συνοδεύεται από αποδοχή. Ό,τι κι αν είναι αυτό που κάνει, που λέει, που υποστηρίζει (κ.λπ.) το παιδί σου, όσο ασύμφωνο / ασύμφωνη κι αν σε βρίσκει, είναι σοβαρό ολίσθημα από πλευράς σου να μην το αποδέχεσαι και μάλιστα να του καθιστά έκδηλο. Πώς να γίνεις καλύτερος γονιός όταν δεν μπορείς να αποδεχτείς ότι έτυχε το δικό σου παιδί να είναι ομοφυλόφιλος, όταν δεν μπορείς να αποδεχτείς ότι έτυχε το δικό σου παιδί να πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή, ότι έτυχε το δικό σου παιδί να μην τα πηγαίνει τόσο καλά με τα μαθήματα όσο θα ήθελες εσύ, ότι έτυχε το δικό σου παιδί να παντρευτεί μία κοπέλα που εσύ δεν ενέκρινες και δε σκοπεύεις κιόλας να εγκρίνεις; Η αποδοχή είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορείς να προσφέρεις στο παιδί σου για να συμβάλεις θετικά στην υγιή ανάπτυξή του και να το δεις να μεγαλώνει και να είναι πραγματικά ευτυχισμένο.
Θέσε όρια
Όταν μιλάμε για αποδοχή, δεν αναφερόμαστε σε καμία περίπτωση στην ακραία μορφή της, στην άκριτη – άμετρη – πλήρη αποδοχή του καθετί που σχετίζεται με το παιδί σου. Με άλλα λόγια, μην ταυτίσεις στο νου σου κι επομένως και στη συμπεριφορά σου την έννοια της αποδοχής με αυτήν της ανεκτικότητας. Σε οποιαδήποτε ηλικία κι αν βρίσκεται το παιδί σου, όσο μικρό ή μεγάλο κι αν είναι, εσύ είσαι ο γονιός που οφείλεις να θέσεις ορισμένα όρια, σαφώς καθορισμένα, τα οποία το παιδί πρέπει να σέβεται όσο μπορεί και να μην τα υπερβαίνει. Άλλωστε, η οριοθέτηση είναι απαραίτητη προς ύπαρξη σε κάθε είδους διαπροσωπική σχέση πέρα από αυτή του γονέα – παιδιού.
«Η χρυσή τομή»
Πόσο αυστηρός / αυστηρή χρειάζεται να είσαι έτσι ώστε αφενός να δείχνεις στο παιδί σου ότι αποδέχεσαι τόσο το ίδιο όσο και τις επιλογές του αφετέρου να μην παραβιάζονται τα όρια που έχεις θέσει; Η απάντηση της Ψυχολογίας είναι: τόσο η ακραία ανεκτικότητα όσο και οι υπερβολικοί περιορισμοί δεν ενδείκνυνται σε καμία των περιπτώσεων. Η «χρυσή τομή» σε έναν εποικοδομητικό συνδυασμό των δύο παραπάνω, της ανεκτικότητας δηλαδή και της οριοθέτησης. Συγκεκριμένα, το πώς να γίνεις καλύτερος γονιός είναι άμεσα συνυφασμένο με το να συνδυάζεις στη συμπεριφορά σου απέναντί του την ανεκτικότητα προς το άτομό του με την ενθάρρυνσή του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το παιδί ενθαρρύνεται – βοηθείται να παίρνει πρωτοβουλίες, να πειραματίζεται, να δοκιμάζει πράγματα που άλλοτε αποβαίνουν καλώς άλλοτε όχι, και σταδιακά τείνει προς την ανεξαρτητοποίησή του, τον απογαλακτισμό που λέει ο Sigmund Freud, ο οποίος είναι απαραίτητος για την υγιή ανάπτυξη του ατόμου. Παράλληλα με αυτά, βέβαια, όταν συνδυάζονται ανεκτικότητα με ενθάρρυνση και οριοθέτηση, το παιδί μαθαίνει να προφυλάσσεται, να προστατεύει τον εαυτό του και τη σωματική του ακεραιότητα, να ενστερνίζεται κοινωνικούς κανόνες συμπεριφοράς.
Μάθε το μέσα από την ενίσχυση
Το μοντέλο που προέκυψε από τον Συμπεριφορισμό – κλάδος της ψυχολογίας που κατ’ ουσίαν αντίκειται στην ψυχανάλυση του Φρόυντ – , και το οποίο ονομάζεται συντελεστική μάθηση, είναι αυτό που φαίνεται πολλοί ερευνητές και ειδικοί ψυχολόγοι (κι όχι μόνο ψυχολόγοι) να συμβουλεύουν τους γονείς να μετέρχονται για την ανατροφή των παιδιών τους. Είναι το μοντέλο που και έχει υιοθετηθεί κι από τους εκπαιδευτές σκύλων, επί παραδείγματι. Σύμφωνα με αυτό, η ενίσχυση, δηλαδή η επιβράβευση, είναι πολύ σημαντική για την υγιή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη ενός παιδιού. Πώς να γίνεις καλύτερος γονιός; Επιβραβεύοντας το παιδί σου για κάθε θετική του συμπεριφορά, για κάθε προσπάθειά του, άσχετα από την κατάληξή της. Μέσα από την ενίσχυση – επιβράβευση οδηγείς το παιδί σου στο να ενστερνιστεί κοινωνικούς κανόνες και σταδιακά να αναπτύξει μία ολοκληρωμένη και, όπως θα έλεγες κι εσύ, «σωστή» προσωπικότητα.
Η διαδικασία την ενίσχυσης
Η διαδικασία που χρειάζεται να ακολουθείς κάθε φορά προκειμένου να επιτυγχάνεις μία εποικοδομητική κι αποτελεσματική ενίσχυση είναι εξής: α) το παιδί σου κάνει μία θετική πράξη, λέει κάτι που υποστηρίζει που τόσο εσύ όσο και γενικότερα θεωρείται σωστό, προσπαθεί για μία θετική συμπεριφορά, β) τότε εσύ το αναγνωρίζεις, γ) και μόλις ολοκληρώσει την προσπάθειά του τού λες ένα γεμάτο «Μπράβο!», διότι η επιβράβευση είναι μακράν πιο ουσιαστική όταν γίνεται με ένα γνήσιο μπράβο και το παρακάτω βήμα, παρά όταν γίνεται με χρηματική ανταμοιβή ή προσφορά δώρου (π.χ. για τους καλούς βαθμούς του στο σχολείο να του δώσεις χρήματα ή να του αγοράσεις ένα κινητό τηλέφωνο, κάτι που βέβαια είναι καλό να κάνεις αλλά περιορισμένα), δ) αμέσως μόλις του πεις το μπράβο, πρέπει οπωσδήποτε να το αιτιολογήσεις, να του πεις με σαφήνεια και ακρίβεια για να το καταλάβει και το παιδί το λόγο για τον οποίο εσύ του είπες γεμάτη / γεμάτος υπερηφάνεια και χαρά το μπράβο (π.χ. «Μπράβο, Γιάννη μου, που ασχολήθηκες σήμερα 1 ώρα με τη σχολική εργασία σου, γιατί είναι κάτι που θα σε βοηθήσει όχι μόνο στο να τα πας καλά με το μάθημα αυτό, αλλά και να μάθεις περαιτέρω πράγματα που αργά ή γρήγορα θα σου φανούν χρήσιμα.»). Να τονίσουμε για ακόμη μία φορά ότι η ενίσχυση δεν εφαρμόζεται μόνον όταν δούμε κάποιο θετικό αποτέλεσμα, αλλά κι όταν αντιλαμβανόμαστε την προσπάθεια του παιδιού μας για μια θετική συμπεριφορά.
Πώς να το τιμωρείς
Στο συγκεκριμένο συμπεριφοριστικό μοντέλο μάθησης, η τιμωρία συνιστά την αντίθετη πτυχή της ενίσχυσης. Αν θέλεις να μάθεις πώς να γίνεις καλύτερος γονιός, είναι εκ των ων ουκ άνευ να γνωρίζεις τον καταλληλότερο τρόπο να τιμωρείς το παιδί σου. Πιο αναλυτικά, πρακτικές όπως η επιβολή καταναγκαστικών εργασιών (π.χ. καθαριότητα του δωματίου του), η χρησιμοποίηση ξύλου ή η σωματική τιμωρία δεν εξασφαλίζουν την εκμάθηση από το παιδί θετικών κανόνων συμπεριφοράς που θα το βοηθήσουν να αναπτυχθεί υγιώς. Τα αποτελέσματά τους είναι μεν άμεσα, ωστόσο δεν έχουν διάρκεια στο χρόνο, ενώ ταυτοχρόνως φέρουν παρενέργειες πολλές φορές σοβαρές. Τέτοιου είδους τιμωρίες δε διδάσκουν στο παιδί τι είναι καλό να κάνει και τι όχι· του εμπνέουν φόβο κι όχι σεβασμό· του μαθαίνουν τη βία και όχι τον αυτοέλεγχο. Αντί για αυτές, λοιπόν, μπορείς να του αφαιρείς προνόμια που διαθέτει κάθε φορά που βλέπεις ότι δεν συμπεριφέρεται με τον τρόπο που εσύ κρίνεις σωστό. Μία αφαίρεση προνομίου θα μπορούσε, για παράδειγμα, να είναι το να μην του επιτρέψεις να χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη ημέρα τον υπολογιστή. Σε κάθε, όμως, περίπτωση, είναι αναγκαίο να του αιτιολογείς την κίνησή σου, να του ξεκαθαρίζεις με λογικά επιχειρήματα γιατί τον τιμωρείς, έτσι ώστε και μέσα από την τιμωρία να μάθει, να διδαχθεί και σιγά – σιγά να μεγαλώσει ορθά. Επιπρόσθετα, είναι μείζονος σημασίας να εξηγείς στο παιδί σου ότι δεν τιμωρείς το ίδιο αλλά τη συγκεκριμένη μη θετική πράξη – συμπεριφορά του. Να του λες ότι η δεδομένη κίνησή του δε θεωρείται σωστή για τον α και β λόγο και όχι ότι το ίδιο το παιδί τιμωρείται για το λόγο αυτό. Γιατί αν του πεις «Είσαι κακό παιδί», ενδέχεται να το εκλάβει ως έλλειψη αποδοχής σου προς το πρόσωπό του, γι’ αυτό κι είναι μακράν προτιμότερο να του πεις «Αυτό που έκανες δεν ήταν σωστό γιατί…».
Μην το συγκρίνεις
Μπορεί πράγματι η μεγαλύτερη ηλικιακά κόρη σου να μελετούσε περισσότερο τα μαθήματά της στο σπίτι κι αυτό εσένα να σου άρεσε και να σε ευχαριστούσε, σε αντίθεση με την απροθυμία που δείχνει ο μικρότερος γιος σου να ασχοληθεί με τα σχολικά του μαθήματα. Το να επιχειρήσεις τόσο μία φορά όσο και συστηματικά να συγκρίνεις το μικρό γιό σου με την κόρη σου ως προς αυτό μόνο θετικά δεν μπορεί να αποβεί. Το παιδί χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στις ικανότητές του, ενώ ταυτόχρονα χάνει και την εμπιστοσύνη του προς εσένα, το γονέα του.
Και τέλος…
…να έχει στο μυαλό σου αυτό σχετικά με το πώς να γίνεις καλύτερος γονιός: ως γονέας αποτελείς το σημαντικότερο πρόσωπο στη ζωή του παιδιού σου. Έτσι, είσαι το πρότυπό του, λειτουργείς ως το πρότυπό του, με το οποίο σίγουρα θα ταυτιστεί είτε λίγο είτε πολύ. Εκτός από όσα προτρέπεις και συμβουλεύεις το παιδί σου να κάνει, εκτός από τις συμπεριφορές του που ενισχύεις κι εκείνες που τιμωρείς, είναι τεράστιας σημασίας η δική σου στάση, οι δικές σου συμπεριφορές, οι δικές σου αξίες που του προβάλλεις. Ως απόρροια αυτού, αν θέλεις να μάθεις πώς να γίνεις καλύτερος γονιός, πρέπει εσύ να δείχνεις ευτυχισμένος / ευτυχισμένη και ικανοποιημένος / ικανοποιημένη από τη ζωή σου!